Đoạn thơ thuộc phần Gia biến và lưu lạc, mở đầu cho kiếp đoạn trường lưu lạc của người con gai họ Vương. Gia đình Kiều bị thằng bán tơ vu oan, Kiều phải đem lên bàn cân hai thứ tình cảm để rồi quyết định bán mình cứu cha và em. Đọc đoạn thơ, người đọc không chỉ khinh bỉ căm phẫn trước chân tướng của một tên buôn thịt bán người mà còn xót xa cho nỗi đau khổ của người con gái tài hoa bị chà đạp. Ngòi bút của Nguyễn Du thấm đẫm tình cảm nhân văn.
Trước hết, ta hãy đến với cảnh mua bán người theo kiểu thời trung cổ. Người mua ở đây là Mã Giám Sinh, kẻ bán là mụ mối, còn người bị bán là Thúy Kiều. Đây là kiểu mua bán diễn ra thường xuyên dưới xã hội phong kiến.Nhân vật Mã giám Sinh hiện lên thật đặc biệt:
“Quá niên trạc ngoại tứ tuần
Mày râu nhẵn nhụi áo quần bảnh bao”
Hắn chỉ là một tên buôn thịt bán người nhưng mập mờ đánh lận con đen. Tự xưng mình là sinh viên Quốc Tử giám một tri thức quý tộc hẳn hoi. Nhưng từ cái diện mạo trải chuốt quá đáng hắn tự biến mình thành một kẻ lố lăng trai lơ đàng điếm. Nhân cách hắn ngày càng hé lộ dần:
“Hỏi tên rằng : Mã giám Sinh
Hỏi quê rằng : Huyện Lâm Thanh cũng gần”
Nói năng thì cộc lốc thô lỗ không buồn thưa gửi thật không đúng với cái “ danh” mà hắn giới thiệu. Thế rồi cử chỉ thái độ của hắn ngày càng chứng tỏ hắn đóng kịch. Người đọc đến giật mình trước cử chỉ hắn đến nhà Kiều:
“Ghế trên ngồi tót sỗ sàng”
Thật là một cử chỉ bất lịch sự đến chơ chẽn và hỗn láo. Hắn đã ngồi nhầm “ vào vị trí của các bậc cao niên, các bậc huynh trưởng đáng kính, chỉ một chữ “ tót” thôi đủ lột tả chân tướng của một kẻ săn mồi đã quá quen.
Tiếp đến màn kịch bộc lộ bản chất dã thú của một con buôn lưu manh giả dối bất nhân vì tiền:
“Đắn đo cân sắc cân tài
Ép cung cầm nguyệt thử bài quạt thơ”
Hắn biến Kiều như một đồ vật đem bán, cân đong đo đếm cả nhan sắc lẫn tài hoa lạnh lùng vô cảm trước tình cảnh của Kiều. Lại còn cái kiểu “ Cò kè bớt một thêm hai” đã chứng tỏ hắn là con buôn lọc lõi lươn lẹo trên cả mức giả dối.
Bằng bút pháp hiện thực hóa nhưng hơn thế là thái độ căm phẫn khinh bỉ kẻ đê tiện, Nguyễn Du đã khắc họa chân tướng Mã giám Sinh tương đối hoàn chỉnh cả về diện mạo tính cách. Dù có cố tình che đậy bức màn đen tối dần dần được mở ra, hắn hiện nguyên hình là loài người giả dối vô học bất nhân, loại người như hắn đầy rẫy trong xã hội bấy giờ. Một kiểu đạo đức giả ở cái thời xã hội phong kiến đã suy tàn thối nát. Đồng tiền đã ngự trị xã hội là công cụ của áp bức, biến chúng thành những kẻ bất nhân tính.
Nguyễn Du đã mất biết bao công sức và tâm huyết để vẽ nên một Thúy Kiều tài sắc vẹn toàn. Trời cho nàng bao nhiêu điều tốt đẹp và rồi trời đang lấy dần đi tất cả. Nguyễn Du đã chẳng từng dự đoán số mệnh này:
“Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”
Và điều đáng sợ ấy đã đến với Kiều. Trong cảnh gia đình tai biến Kiều bỗng chốc trở thành món hàng đem bán. Nhưng càng tội nghiệp hơn khi nàng ý thức được nhân phẩm câm lặng đến tái tê, giọt lệ đã kết thành giọt sầu:
“Ngại ngùng dợn gió e sương
………………………………………….
Nét buồn như cúc điệu gầy như mai”
Vì là người đẹp nên cả khi đau khổ nhất Nguyễn Du vẫn dùng bút pháp lý tưởng hóa, ẩn dụ tượng trưng “ thềm hoa, lệ hoa, cúc, mai”. Thêm một lần nữa người đọc nhận ra bút pháp rất rạch ròi khi miêu tả hai tuyến nhân vật của đại thi hào Nguyễn Du. Và cái “ mặn mà” trong tình cảm không chỉ với Kim Trọng với Đạm Tiên mà qua đoạn trích chữ “ hiếu” trong Kiều thể hiện lên rất rõ lòng hiếu thảo đức hy sinh, sự cam chịu chính là phẩm chất truyền thống của người phụ nữ Việt Nam. Nguyễn Du xót thương khi Kiều ứa lệ đau đớn khi nàng tủi nhục ê chề, hết lời ca ngợi một giai nhân “ tài – sắc – hạnh – tình”.
Bằng nghệ thuật miêu tả xen lẫn tự sự, kết hợp bút pháp hiện thực và ước lệ, ngôn ngữ sắc bén gợi cảm, đoạn thơ là bức tranh hiện thực về xã hội phong kiến đương thời, đồng thời thể hiện tấm lòng nhân đạo chan chứa của Nguyễn Du. Đồng tiền cùng những thế lực tàn bạo đã trà đạp lên tất cả. Nhà thơ thương cảm xót xa trước số phận éo le của người con gái bạc mệnh.