Ta nên hiểu câu này như thế nào và đánh giá nó ra sao? Phải chăng đây chính là kinh nghiệm quý báu mà ông cha của chúng ta từ nghìn xưa đã để lại cho con cháu suy ngẫm và học hỏi.
Câu tục ngữ dùng hai sự vật gỗ và nước sơn để làm một phép so sánh. Gỗ là chất liệu để làm nên đồ dùng như tủ, bàn, ghế... Còn nước sơn là chất liệu để quét lên thêm lớp bên ngoài cho các đồ dùng ấy thêm đẹp thêm bền. Nhiều người chỉ chú ý đến lớp nước sơn bóng nhoáng bề ngoài mà đã mua phải một đồ dùng bằng gỗ xấu hoặc gỗ mọt. Ông cha ta với kinh nghiệm sống của mình đã kết luận: Tốt gỗ hơn tốt nước sơn là như vậy.
Đó là hiểu theo nghĩa đen. Chứ còn nghĩa bóng của câu tục ngữ này thì rộng lớn hơn nhiều. Câu này bao hàm một lời khuyên về cách nhìn nhận, đánh giá một sự vật, một con người đừng nên để cái vẻ hình thức hào nhoáng bên ngoài mê hoặc mà phải coi trọng cái thực chất bên trong. Ngoài ra, câu này còn bao hàm một lời khuyên về cách sống: hãy sống chân thật bằng thực chất của mình, chân thành trong cách đôi nhân xử thế, đừng ba hoa, khoác lác lòe đời bằng cái vỏ hình thức giả tạo, chớ khéo đem cái mã hề ngoài để che đậy cái sơ sài bên trong.
Như mọi câu tục ngữ khác, câu tục ngữ này cũng là sự đúc rút kinh nghiệm của cha ông chúng ta trải qua biết bao thế hệ con người, với bao thành bại, nên hư, vấp váp mới đúc rút thành chân lí: Tốt gỗ hơn tốt nước sơn. Khi nhìn nhận đánh giá một sự vật ta phải thấy rằng giữa hình thức bên ngoài và nội dung bên trong (nói cách khác là thực chất) không phải lúc nào cũng thống nhất mà thông thường thì những sự vật có thực chất kém cỏi lại thường mang lấy một hình thức lôi cuốn hấp dẫn.
Một vật dụng như chiếc tủ, chiếc bàn bằng gỗ tạp lai được sơn phết, tô điểm với nước sơn bóng nhoáng, màu mè. Một kẻ vô tài thường làm ra vẻ lịch duyệt, hiểu biết. Một kẻ miệng nam mô bụng một bồ dao găm là việc hết sức bình thường, do đó, trong tiếp xúc thường ngày với mọi sự vật, mọi con người, chúng ta phải tỉnh táo nhất là khi nhìn nhận đánh giá, ta phải chú trọng vào chất lượng bên trong của sự vật, vào vẻ đẹp tâm hồn của con người chứ đừng vì bóng sắc hấp dẫn bên ngoài mà quên đi cái mục ruỗng, thối nát, xấu xa và vô vị bên trong. Bởi vì nghĩ cho kĩ, suy cho cùng, nếu chân giá trị của vật dụng là chất gỗ thì chân giá trị của con người chính là đạo đức tài năng và trí tuệ.
Nhưng trong thực tế cuộc sống, cũng không thể chỉ xem trọng nội dung mà lãng quên đi mặt hình thức. Một vật dụng, một món hàng đã có chất lượng tốt, gỗ tốt quý lại có bao bì, hay nước sơn xinh xắn tô điểm, trang trí đẹp đẽ thì giá trị vật dụng ấy, món hàng ấy càng được nâng thêm. Hình thức bên ngoài như thế đã góp phần làm tăng thêm cho giá trị bên trong. Một cái tủ, một chiếc bàn làm bằng gỗ gõ đỏ hay bằng lăng mà lại còn được sơn bóng nhoáng hẳn sẽ vừa ý vừa lòng người mua. Một con người cũng vậy, có học vấn, đạo đức lại nói năng lịch sự thanh nhã, ăn mặc gọn gàng, sạch đẹp dễ làm ta thêm quý trọng hơn hẳn người tuy cũng có tài năng, đạo đức nhưng ăn nói thô lỗ, cộc cằn, áo quần xốc xếch. Đúng là cái đẹp lí tưởng là phải hài hòa giữa nội dung và hình thức.
Vậy để đánh giá và nhận xét một vật dụng, một con người chúng ta phải dựa trên cơ sở cả nội dung lẫn hình thức. Hai mặt này kết hợp và bổ sung nhau làm nên giá trị của vật dụng ấy, con người ấy tuy là nội dung giữ vai trò quyết định. Khi đánh giá, ta cần coi trọng chất lượng của sự vật cũng như đạo đức, tài năng trí tuệ của con người.
Tóm lại, Tốt gỗ hơn tốt nước sơn không những chỉ giúp ta một phương châm đúng đắn trong việc nhìn nhận, đánh giá, chọn lọc ở đời mà còn giúp ta một phương châm trong cách đối nhân xử thế. Không nên dựa dẫm vào cái hình thức bên ngoài vay mượn, không phải của mình để vênh vang tự phụ với mọi người rồi không chịu tu dưỡng rèn luyện. Cũng đừng nên quá chú trọng hình thức bên ngoài, trang điểm mặt mày, chưng diện quần áo mà quên đi cái chân giá trị của con người là đạo đức, trí tuệ và tài năng. Bài học mà câu tục ngữ này dạy ta thật là đúng đắn và sâu sắc.