Vậy với “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”, các bậc tiền bối muốn nhắn nhủ chúng ta điều gì?
Là học sinh, chúng ta ai cũng biết “mực” đơn giản là một chất lỏng, có màu (thường là màu đen) dùng để viết, vẽ hay in ấn. Như chúng ta đã biết, “mực” đóng vai trò vô cùng quan trọng trên con đường học vấn của mỗi chúng ta. Dưới ngòi bút tài hoa, điêu luyện của các nhà văn, nhà thơ,... với màu mực đen quyến rũ, bao kiệt tác văn học đã ra đời để lại cho nhân loại những ấn tượng sâu đậm, gieo vào lòng người những dư âm không thể phai mờ. Hay những con số thông minh dưới màu mực đen nghiêm trang như muốn nói lên sự chính xác tuyệt đối của mình. Và còn nữa, những nét vẽ như rồng bay phượng múa của các họa sĩ ngày càng trở nên bay bướm hơn, có hồn hơn dưới màu mực đen dam mê... tô điểm cho cuộc sống thêm phần hấp dẫn.
Nhưng hãy cẩn thận, nêu bạn quá lạm dụng, hoặc sơ ý thì “mực” sẽ bôi đen các tác phẩm của bạn cũng như chính bản thân bạn. Chẳng thế mà cha ông ta đã khuyên cáo “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Có nghĩa là hãy cảnh giác với mực, và tốt hơn hết là hãy tránh xa nó kẻo có ngày “khôn ba năm, dại một giờ”. Ví như chiếc áo trắng tinh của các cô cậu học trò nếu để sơ ý dính vào thì hỡi ôi làm sao mà gột cho trắng lại như xưa!
Xét về mặt này, “Gần mực thì đen” quả là một lời cảnh tỉnh.
Nhưng suy rộng ra, “mực” còn đồng nghĩa với màu đen: chả thế mà có câu “Tối đen như mực”. Màu đen ở đây không còn mang ý nghĩa đơn thuần là màu đen của mực mà nó mang một ý nghĩa khác tượng trưng hơn nhiều - Màu đen đó chính là màu đen của môi trường sống quanh ta: màu đen của những lời nói, hành động, cử chí thiếu văn hóa, màu đen của sách báo, phim ảnh nhảm nhí, đồi trụy làm ô uế thuần phong Mỹ tục và truyền thống văn hóa dân tộc, gây hậu quả không tốt cho con người và xã hội mà chúng ta đang sống. Nếu môi trường sống hàng ngày của một con người hay cụ thể hơn là một học sinh nhuộm màu đen hãi hùng đó thì học sinh này sẽ ra sao? Dù anh ta có ý thức được bản thân mình thì liệu anh ta có không bị ảnh hưởng? Hoặc giả quan điểm về cuộc sống của anh ta còn chưa rõ ràng liệu anh ta có thể trở thành một ánh sáng hào quang chói lọi hay sẽ trở thành màu đen còn hãi hùng hơn cái màu đen của thuở ban sơ?
Còn “đèn” trong “gần đèn thì sáng” hiểu đơn giản là một vật thể phát ra ánh sáng như đèn cầy, đèn dầu, đèn điện... Nơi nào có ánh sáng của đèn thì tất cả mọi vật đều rõ ràng, minh bạch.
Và khi màn đêm buông xuống, trời “tối đen như mực” thì ánh đèn càng trở nên huyền diệu, lung linh. Nó phát ra những tia rực rỡ chiếu sáng khắp một vùng xung quanh.
Con người cũng vậy, một tâm hồn trẻ thơ cũng ví như đêm đen được ánh đèn soi tỏ những tinh tú của tâm hồn đáng yêu cũng như sự non nớt, ngây thơ đế sớm có sự định hướng hoàn thiện.
Vậy, phải chăng ánh “đèn” ở đây, ngược lại với giọt “mực” ở trên đồng nghĩa với bạn bè có những hành động, lời nói, cử chỉ tốt; là những sách báo, phim ảnh, thông tin bổ ích có giá trị?
Đúng vậy, ảnh hưởng của những điều này rất quan trọng đối với việc hình thành và phát triển tính cách của mỗi con người, đặc biệt là đối với lứa tuổi học sinh trong sáng ngây thơ. Nếu chúng ta được nuôi dưỡng, chăm sóc và rèn luyện trong một môi trường trong sáng lành mạnh; được cha mẹ, thầy cô thường xuyên chỉ dẫn, khuyên răn chúng ta điều hay lẽ thiệt và làm gương cho ta; ắt hẳn ta sẽ noi theo để trở thành con ngoan, trò giỏi, thành người có ích cho xã hội. Và biết đâu sẽ có người còn trở thành những ánh “đèn” tỏa sáng trong đêm, những ngọn hải đăng dẫn dường trên biển hay là những ngôi sao hôm sáng rực trên bầu trời phương Bắc.
Mặt khác, khi một học sinh có những người bạn tốt, được thường xuyên tiếp xúc với sách báo, phim ảnh,... bổ ích - mặc dù ban đầu người ấy chưa tốt, nhưng theo thời gian, cùng với những lời khuyên đúng đắn của bạn bè, được sự quan tâm thường xuyên và giáo dục của thầy cô, nhà trường và xã hội cũng như nhận thức được nhiều điều bổ ích, lí thú qua sách vở, báo chí, thấy được cái hay qua phim ảnh và môi trường xung quanh - học sinh đó sẽ trở nên thay đổi tốt hơn lên.
Vậy “Gần đèn thì sáng” quả là một lời khuyên vô giá. Trong trường hợp này cha mẹ, thầy cô, bạn bè, nhà trường,... hay nói cách khác môi trường sống tốt đẹp chính là ngọn đèn luôn tỏa ra những ánh hào quang làm cho vạn vật và con người quanh họ trở nên sáng tươi rực rỡ.