Cảnh " Tức nước vỡ bờ" trong "Tắt đèn" đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc về nhân vật chị Dậu.
a. Hoàn cảnh của chị Dậu thật đáng thương.
Chị phải bán gánh khoai, bán ổ chó và đứt ruột bán đứa con gái lên bảy tuổi cho vợ chồng Nghị Quế, mới đủ nộp suất sưu cho chồng. Nhưng anh Dậu vẫn bị trói ở sân đình, vì còn thiếu một suất sưu nữa. Chú Hợi là anh ruột anh Dậu, chết từ năm ngoái, anh Dậu là "thân nhân" nên phải nộp suất sưu ấy: Chết cũng không trốn được sưu Nhà nước". Oan này còn một kêu trời nhưng xa!. Anh Dậu đang ốm nặng, bị trói suốt ngày đêm, anh ngất xỉu đi như chết. Bọn cường hào cho tay chân vác anh Dậu rũ rượi như cái xác đem đến trả cho chị Dậu. Đau khổ, tai họa chồng chất và đè nặng lên tâm hồn người đàn bà tội nghiệp.
b. Chị Dậu là một người vợ, một người mẹ giàu tình thương.
Trong cơn nguy kịch, chị Dậu đã lay gọi chồng và tìm mọi cách cứu chữa cho chồng. Hàng xóm đã kéo đến, người an ủi, người cho vay gạo nấu cháo... Chị Dậu múc cháo ra bát, lấy quạt quạt cho cháo chóng nguội để chồng "ăn lấy vài húp" vì chồng chị "đã nhịn suông từ sáng hôm qua đến giờ còn gì...".Tiếng trống, tiếng tù và đã nổi lên. Chị Dậu cất tiếng khẩn khoản, thiết tha mời chồng: "Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột". Lời người đàn bà nhà quê mời chồng ăn cháo lúc hoạn nạn, chứa đựng biết bao tình thương yêu, an ủi, vỗ về. Cái cử chỉ của chị Dậu bế cái Tỉu rồi ngồi xuống cạnh chồng chờ chồng chị ăn có ngon miệng hay không đã biểu lộ sự săn sóc và yêu thương của người vợ đối với người chồng đang đau ốm, tính mạng đang bị bọn cường hào đe dọa!
c. Chị Dậu là một người phụ nữ cứng cỏi đã dũng cảm chống lại bọn cường hào để
bảo vệ chồng.
Bọn cai lệ và tên hầu cận lí trưởng, lũ đầu trâu mặt ngựa với tay thước, roi song, dây thừng lại "sầm sập" xông vào nhà chị Dậu thét trói kẻ thiếu sưu. Anh Dậu vừa "run rẩy" kề miệng vào bát cháo, nghe tiếng thét của tên cai lệ, anh đã "lăn đùng" xuống phản ! Tên cai lệ chửi bới một cách dã man. Hắn gọi anh Dậu là "thằng kia",... hắn “trợn ngược hai mắt" quát chị Dậu: “Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? Sưu của nhà nước mà dám mở mồm xin khất!".
Chị Dậu đã hạ mình van xin, lúc thì "run run" xin khất, lúc thì "thiết tha xin ông trông lại". Tên cai lệ mỗi lúc lại lồng lên như con chó điên: "Đùng dùng, (...) giật phắt dây thừng" trong tay anh hầu cận lí trưởng, hắn chạy "sầm sập" đến chỗ anh Dậu để bắt trói “điệu ra đình", Chị Dậu van hắn "tha cho..." thì hắn “bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch", tát “đánh bốp" vào mặt chị, rồi "nhảy vào" cạnh anh Dậu. "Một ngày lạ thói sai nha - Làm cho khốc hại chẳng qua vì tiền" (Nguyễn Du). Để tróc sưu mà tên cai lệ, “ hút nhiều xái cũ" đã hành động một cách vô cùng dã man. Mọi sự nhẫn nhục đều có giới hạn, vả lại phải bảo vệ tính mạng của chồng, bảo vệ nhân phẩm của bản thân, chị Dậu đã kiên quyết cự lại: "Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ !". Không thể lùi bước, chị Dậu đã "nghiến hai hàm răng" thách thức:
"Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem ". Tư thế của chị Dậu có một bước nhảy vọt. Từ chỗ nhún mình tự gọi là "cháu", gọi tên cai lệ bằng "ông" sau đó là quan hệ "tôi" với “ông", cuối cùng là "chồng bà", "bà" với "mày !". Chị Dậu đã "đứng trên đầu" bọn sai nha, vô lại. Chị đã vỗ mặt hạ uy thế hạ nhục chúng ! Hai kẻ đốc sưu định trói kẻ thiếu sưu nhưng chúng đã bị người đàn bà lực điền trừng trị. Tên cai lệ bị chị Dậu "túm lấy cổ" "ấn dúi ra cửa", ngã "chõng quèo" trên mặt đất! Tên hầu cận lí trưởng bị chị Dậu "túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm" . Với chị Dậu, nhà tù của thực dân cũng không làm chị run sợ. Trước sự can ngăn của chồng, chị Dậu vẫn chưa nguôi giận: "Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được...".
Con giun xéo mãi cũng quằn, chị Dậu cũng vậy, bị áp bức dã man, tính mạng bị đe dọa, chị đã vùng lên đánh trả một cách dũng cảm. Nhà văn Nguyễn Tuân đã có một nhận xét rất thú vị: “Trên cái tối giời tối đất của đồng lúa ngày xưa, hiện lên một chân dung lạc quan của chị Dậu (...). Bản chất của nhân vật chị Dậu rất khỏe, cứ thấy lăn xả vào bóng tối mà phá ra...". Ngô Tất Tố rất hả hê khi tả cảnh chị Dậu cho tên cai lệ và tên hầu cận trưởng một bài học đích đáng. Ông đã chỉ ra một quy luật tất yếu trong xã hội: Có áp bức có đấu tranh ! .
Cảnh Tức nước vỡ bờ rất sống và giàu tính hiện thực. Đoạn văn như một màn hài kịch, xung đột diễn ra căng thẳng đầy kịch tính. Chị Dậu được miêu tả rất chân thực. Chị giàu lòng thương chồng và rất ngang tàng, cứng cỏi. Chị hạ nhục tên cai lệ là "mày" tự xưng là "bà". Cái “nghiến hai hàm răng", cái "ấn dúi", cái "túm tóc lẳng cho một cái" và câu nói: "Thà ngồi tù..." đã nêu cao tầm vóc lớn lao đáng kính phục của chị Dậu, của người phụ nữ nông dân trong xã hội cũ.
Từ hình ảnh “Cái cò lặn lội hờ sông - Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non" đến hình ảnh chị Dậu trong "Tắt đèn", ta thấy chân dung người phụ nữ Việt Nam trong văn học đã có một bước phát triển mới cả về tâm hồn lẫn khí phách.