Tập quán là thói quen đã trở thành nếp trong sinh hoạt thường ngày và trong đời sống xã hội được mọi người, mọi tầng lớp công nhân và làm theo một cách tự nhiên có ý thức và đôi khi không có ý thức. Có những tập quán tốt và có những tập quán xấu. Mỗi con người đều có một sở thích, một thói quen về những nhu cầu vật chất và tinh thần, thói quen đó sẽ ảnh hưởng tốt đến con người nếu đó là những thói quen tốt như: nghe nhạc để giải trí, tập thể dục buổi sáng, kiên trì trong lao động… Bên cạnh những tập quán tốt còn có những tập quán xấu. Những tập quán xấu có sức hấp dẫn ghê gớm và đã đẩy không ít người rơi vào cạm bẫy như: nói tục, chửi thề, nhậu nhẹt… Thói hư tật xấu ban đầu chỉ là những khách qua đường, nó đến một cách tự nhiên, vô tình, mà không báo trước, không có quan hệ quen biết gì với ta, gặp rồi quên ngay và không để lại chút ấn tượng nào cho ta. Nhưng sau đó, thỉnh thoảng nó lại đến và nhiều lần như thế, dần dần nó trở thành người bạn thân thiết, thậm chí như người thân trong nhà. Thói hư tật xấu đến với ta theo con đường diễn biến từng bước, ban đầu có vẻ nhẹ nhàng như cơn gió thoảng nhưng rút cuộc “cột chặt” ta bao giờ không biết. Khi đã gắn bó rồi thì đến một lúc nào đó, thói xấu sẽ trở thành “ông chủ nhà khó tính”, điều khiển ta và biến ta thành kẻ phụ thuộc. “Ông chủ” ấy nghiễm nhiên biến ta thành kẻ nô lệ và sai khiến điều gì ta cũng phải làm theo, luôn tuân thủ, bất chấp tất cả mà không cưỡng lại được.
Trong mỗi con người, thường có cả hai mặt tốt và xấu. Lối sống buông thả là mảnh đất màu mỡ cho những thói quen xấu nảy nở và phát triển. Lúc đầu, những thói quen xấu không đến với ta ngay một lúc mà đến rất tình cờ, ngẫu nhiên khiến ta không để ý tới. Một lần quay cóp khi kiểm tra để tránh điểm kém, một lần dối cha mẹ để gỡ thế bí, một lần ham vui tham gia đánh bài ăn tiền, một ly rượu để giải sầu, một điếu thuốc lá bạn mời… Tất cả đều trót lọt, đều là sự tình cờ, thật bình thường không đáng quan tâm, chỉ là người “khách qua đường” mà thôi. Bản thân ta đâu biết được hậu quả của sự qua đường đó như thế nào mà đâu ngờ đến tác hại ngấm ngầm của nó.
Trong một lần kiểm tra khác, vì sợ điểm kém sẽ bị thầy cô mắng, cha mẹ buồn, bạn bè cười, mà bản thân ta lại không lo học với khả năng thật sự của mình. Cuối cùng để tránh điểm kém ta phải làm sao đây? Và lúc này ta chợt nghĩ tới người khách qua đường kia. Ta cảm thấy cần tới nó để giải quyết tình huống. Cứ thế, những lần quay cóp tiếp theo sẽ dược diễn ra và lập lại nhiều lần. Nhưng lúc này không còn là người “khách qua đường”, không phải chỉ vô tình mà dần dần thói xấu này sẽ trở thành thói quen, nhu cầu bức thiết mà ta khó có thể dứt bỏ. Nhưng hậu quả của nó sẽ ra sao? Rồi một ngày nào đó ta sẽ tham gia vào cuộc thi thực sự với khả năng của mình, chẳng hạn như tốt nghiệp, thi đại học… làm sao có kết quả tốt được?
Mọi thói xấu đến với ta từ chỗ là khách qua đường đã nhiễm vào đời sống sinh hoạt của ta. Nó nghiễm nhiên trở thành người bạn thân chung nhà với ta. Khi đã là bạn thân thì gắn bó với ta như hình với bóng. Thiếu vắng nó thì ta cảm thấy không an tâm, nhớ nhớ, buồn bã và lại phải tìm đến nó như tìm đến một nguồn vui, một cứu cánh, dù có đôi lúc ta đã nhận ra là nó không lành mạnh. Có một lần nào đó, trong khi vui chơi với bạn bè, ta đã hút thử một điếu thuốc lá, qua một vài lần sau đó ta trở nên là người biết hút thuốc, dần dần ta trở nên thích, và xa hơn nữa ta lại cảm thấy cần đến (nghiện) trong một thời gian không bao lâu. Thế rồi, đến một ngày nào đó, ta sẽ bị biến thành tên nô lệ của thói xấu. Nó là ông chủ vô hình nhưng khắc nghiệt và tàn bạo. Nó sẽ chi phối toàn bộ tình cảm và hành động của ta và ta khó có thể thoát khỏi nanh vuốt ghê gớm của nó.
Một khi ta đã trở thành bạn của nghiện ngập, chích hút xì ke, ma túy cũng có nghĩa ta sẽ bị chi phối bởi những thói xấu và là nô lệ của ông chủ khắc nghiệt, tàn bạo. Mỗi khi cơn nghiện ập đến, nó hành hạ thân xác đến mức người nghiện khó có thể chịu đựng nổi, lúc này ta không còn cách nào khác, đành xuôi tay bất lực tuân theo. Muốn đáp ứng nhu cầu chích hút thì phải có tiền. Không có tiền thì phải xoay sở bằng đủ mọi cách, bất chấp mọi thủ đoạn dù là đê hèn nhất, dù việc làm đánh mất tính người cũng chấp nhận. Đầu tiên chỉ lấy đồ ở nhà đem cầm bán, sau thì ăn trộm, ăn cướp, cướp giật, thậm chí giết người… Như vậy, vô tình ta đã đi sâu vào con đường tội lỗi.
Những thói xấu ban đầu đôi khi cũng mang đến cho ta sự hấp dẫn, thậm chí còn cho ta sự khoái cảm, chẳng hạn thói xấu hút chích xì ke, ma túy, trước tiên nó sẽ cho ta cái cảm giác lâng lâng, bay bổng như đang ở cõi thần tiên… Thói xấu đó rất dễ tạo thành thói quen cho ta. Nhưng cũng dễ biến ta thành kẻ thoái hóa đạo đức làm ảnh hưởng xấu cho gia đình, xã hội. Những ai thiếu nghị lực thiếu bản lĩnh thì khó từ bỏ được, thậm chí bị các thói xấu hành hạ mà vẫn không xa lánh được.
Từ xa xưa, ông cha ta đã dạy: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Những thói hư tật xấu ta không nên gần nó sẽ bị vấy bẩn, vì đó là mực. Ta cần tránh xa cạm bẫy, cám dỗ của thói hư tật xấu và không được xem đó như một trò đùa. Cần nhìn trước những hậu quả, tai hại để tránh xa và đấu tranh kiên quyết với các thói hư, tật xấu để bảo vệ phẩm cách tốt đẹp, góp phần bảo vệ gia đình, xã hội, bảo vệ truyền thống đạo đức của toàn dân tộc.
Chúng ta đi học là để tiếp thu kiến thức, nâng cao hiểu biết, học đạo lý, nhân nghĩa… Để có khả năng làm việc, tạo dựng sự nghiệp lâu dài. Mọi công sức mà ta cố gắng hôm nay sẽ đem lại lợi ích cho ta sau này. Phải cố gắng rèn luyện để sau này, khi bước vào đời, ta sẽ không bị coi là gánh nặng của gia đình và xã hội. Trên thực tế, hiện nay vẫn có một số thanh thiếu niên, học sinh hư hỏng không lo học hành mà chỉ biết ăn chơi sa đọa. Chúng rủ nhau cùng tham gia vào những trò cờ bạc đỏ đen, chích hút ma túy, tụ tập lại đánh nhau, đua xe gây rối loạn an ninh trật tự, gây ra tai nạn giao thông. Tất cả những thói xấu đó nhanh chóng đẩy những người tham gia vào vực thẳm của sự suy đồi đạo đức, nhân cách, dẫn đến những việc làm bỉ ổi như trộm cắp, lừa đảo…
Để không bị cuốn hút bởi những thói hư tật xấu, mỗi con người phải không ngừng rèn luyện và nâng cao nhận thức của bản thân, đấu tranh tiêu diệt những tập quán xấu. Sống có lý tưởng, mục đích cao đẹp.
Câu nói: “Tập quán xấu ban đầu là người khách qua đường, sau trở thành người bạn thân ở chung nhà, và kết cục biến thành một ông chủ nhà khó tính” là bài học thiết thực đối với mỗi chúng ta. Đó là lời thức tỉnh đối với những ai có lối sống buông thả, lười biếng… nhất là những thanh thiếu niên, học sinh bắt đầu bước vào đời. và không chỉ riêng thanh thiếu niên, học sinh mà tất cả chúng ta, không phân biệt tuổi tác, đều phải cảnh giác.