Trên đường về, ngồi trên thuyền trong anh rộn lên bao cảm xúc xốn xang, mừng vui. Gần đến nơi: Tấn nhìn thấy xa xa thấp thoáng mấy thôn xóm tiêu điều, hoang vắng, nằm im lìm dưới vòm trời màu vàng lá", lòng anh chợt buồn bởi lẽ làng quê anh vẫn chẳng khác xưa chút nào, vẫn xơ xác, tiêu điều, quạnh hiu. Nhưng trong đáy lòng mình anh lại thấy rất đỗi gần gũi, đã bao năm qua, dù xa quê hương những "hai nghìn dặm” nhưng hình ảnh về quê hương vẫn luôn ngự trong anh, vẫn in đậm trong anh những dấu ấn đẹp đẽ về nơi làng cũ.
Ở lại quê chín ngày, Tấn không đi thăm hết được bà con, vì anh thấy buồn và lo lắng, anh chỉ biết cùng mẹ và đứa cháu nhỏ bán đồ đạc, thu dọn nhà cửa để thời gian trôi nhanh đi, mặc dù trước đấy anh rất mừng khi trở lại quê cũ. Anh nhận ra nỗi buồn mênh mông của mình xuất phát từ ngoại cảnh quanh mình. Mọi người xung quanh dọn đi hết, cảnh tượng hiu vắng.
Thời gian này trong anh sống lại bao kỉ niệm thời thơ ấu. Hình ảnh Nhuận Thổ - người bạn cùng lứa với anh - suốt bao năm rồi nhưng vẫn luôn sáng đẹp và sống mãi trong anh. Hai người bạn cùng lứa, dễ tâm đầu ý hợp, ffã sống hồn nhiên bên nhau trong thuở thiếu thời với biết bao trò chơi vô tư. "Bẫy chim, bắt cá, đi canh dưa và sáng sáng đi nhặt vỏ sò trên bãi biển"... Hình ảnh cậu bé "da ngăm đen" tay cầm cái đinh ba đang rình một "con tra" để bảo vệ ruộng dưa luôn in đậm trong tâm tư của Tấn. Tấn bồn chồn ngóng đợi Nhuận Thổ, ngóng đợi người bạn thân thiết của anh thuở còn "để chỏm". Nhưng bao sự vui mừng đang xốn xang trong lòng đợi giờ phút hai người gặp mặt thì lại trở thành nỗi buồn mênh mông, sự hụt hẫng vô bờ khi Tấn gặp lại bạn. Với vẻ khúm núm và câu chào: "Bẩm ông!" của Nhuận Thổ đã khiến khoảng cách giữa hai người càng trở nên xa thẳm. Đau đớn, xót xa Tấn chỉ biết đứng im nhìn người bạn thân thuở nhỏ; tình cảm đẹp đẽ giữa hai người giờ đây bị "bức tường" xã hội "ngăn cách". Tấn muốn nói với Nhuận Thổ bao điều nhưng cổ họng anh nghẹn đắng, lòng anh xót xa không thể nói gì mà chỉ biết đứng im nhìn bạn.
Nghe chuyện gia đình của bạn, Tấn chỉ biết thương cảm vô cùng chứ anh cũng không giúp gì được. Và sự an ủi của Tấn, phần nào cùng làm vơi đi nỗi buồn trong lòng Nhuận Thổ. Bây giờ trong Tấn "còn đâu nữa gương mặt tròn trĩnh với nước da bánh mật phản chiếu ánh lấp lánh của những chiếc vòng bạc đeo nơi cổ chú bé Nhuận Thổ, thông minh, nhanh nhẹn".., mà giờ đây thay vào đó là gương mặt già nua vì tuổi tác, in hằn trên mỗi vết nhăn là nỗi vất vả, khó khăn của cuộc sống đời thường. Càng nghĩ về dĩ vãng đẹp đẽ "ký ức Tấn bỗng sáng lên trong chốc lát" rồi lại vụt tắt luôn. Quê hương nào mà chẳng đẹp trong kí ức mỗi người, quê hương đối với Tấn cùng vậy. Vậy mà giờ đây cái hoang tàn, xơ xác của làng quê anh đã dập tất bao kỷ niệm đẹp trong anh.
Không chỉ riêng Nhuận Thổ, mà những người khác cũng cằn cỗi đi trong cách nghĩ. Phái chăng, do cuộc sống vất vả, họ phải bon chon nhau mà tất cả mọi người đều trở thành những con người hoàn toàn khác. Giữa Tấn và mọi người hình thành một bức tường vô hình ngăn cách họ. Giờ đây Tấn chỉ biết ngậm ngùi suy nghĩ về điều đó.
Khi biết về tình bạn giữa đứa cháu mình và con của Nhuận Thổ thì Tấn cầu mong cho tình bạn giữa chúng không có sự ngăn cách như tình bạn giữa anh và Nhuận Thổ. Một lần trở lại cố hương đã nhen lên trong lòng Tấn bao nỗi suy tư, buồn bã đến day dứt...
Tất cả mọi điều đến như xuất phát tự sâu thẳm đáy lòng yêu quê hương của anh. Hình ảnh làng quê tuổi thơ sẽ chẳng bao giờ phai nhạt trong tâm trí anh - một con người luôn mong ước cho người khác được hạnh phúc ấm no.