Thanh Hải tên thật là Phạm Bá Ngoãn sinh ngày 04/11/1930 mất ngày 15/12/1980, quê ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông hoạt động văn nghệ từ những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Pháp. Trong những năm kháng chiến chống Mĩ, Thanh Hải ở lại quê hương hoạt động, là một trong những cây bút có công lớn trong việc xây dựng nền văn học cách mạng ở miền Nam từ những ngày ban đầu. “Mùa xuân nho nhỏ” là tác phẩm cuối cùng của nhà thơ Thanh Hải, được viết vào tháng 11/1980 trước khi nhà thơ qua đời một thời gian ngắn. Bài thơ được coi là một trong những tác phẩm hay, phản ánh được cái nhìn tươi tắn, lạc quan đối với đất nước với con người Việt Nam bước vào thời kì mới - thời kì xây dựng Tổ quốc Việt Nam tiến lên chủ nghĩa xã hội giàu mạnh.
Mở đầu bài thơ, Thanh Hải đã dựng lên khung cảnh cả mùa xuân:
“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi, con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”.
Không gian của mùa xuân được hiện lên trước hết từ một “dòng sông xanh” với "một bông hoa tím biếc” vốn là những nét rất riêng của xứ Huế thơ mộng - quê hương yêu dấu của tác giả.
Sự hòa hợp giữa màu xanh của dòng sông và tím của bông hoa đã tạo nên một cảm giác dịu mát. Khung cảnh mùa xuân còn gợi lên những âm thanh quen thuộc, vui tươi của con chim chiền chiện, loài chim thường xuất hiện vào mùa xuân, như một dấu hiệu của mùa xuân. Tiếng hót của con chim chiền chiên vang trời đã làm cho không khí mùa xuân trở nên náo nức lạ thường. Tiếng chim chiền chiện đã được cụ thể hóa, hình tượng hóa. “Từng giọt long lanh rơi, tôi đưa tay tôi hứng”. Đây, là một hình thức chuyển đổi cảm giác. Âm thanh vốn chỉ nghe thấy được chuyển đổi nên có thể cảm nhận, nhìn thấy được long lanh rơi và đưa tay hứng, tiếp xúc được. Ngay trong đoạn mở đầu, chúng ta đã hình dung được tâm trạng say mê, đầy hào hứng của hồn thơ Thanh Hải khi mùa xuân đến, đó là tình yêu cuộc sống khát khao được sống.
Bài thơ viết khi cả nước đang xây dựng đất nước tiến lên chủ nghĩa xã hội giàu mạnh, nên trong không khí mùa xuân rộn ràng náo nức tác giả nhắc đến người cầm súng và người ra đồng:
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt dậy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn”
Người cầm súng là những Chiến sĩ ngày đêm chiến đấu, canh giữ bảo vệ Tổ quốc. Còn người ra đồng là những người nông dân đang sản xuất xây dựng đất nước. Họ là những con người chịu nhiều hi sinh nhất cho dù đó là thời bình hay thời chiến, là lực lượng tiêu biểu cho đất nước, là nhiệm vụ quan trọng nhất, sản xuất và chiến đấu - xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Mùa xuân theo người chiến sĩ ra mặt trận, che chở cho họ. Lộc biếc mùa xuân “giắt đầy lưng”. Với người ra đồng thì lộc xuân trải dài nương mạ. Mùa xuân không chỉ theo về với khái niệm thời gian mà mùa xuân còn sinh thành, nảy nở theo bước chân hối hả của người ra đồng và người ra trận. Bằng những câu thơ giản dị, Thanh Hải đã tổng kết, khái quát lại lịch sử của đất nước.
“Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”
Nhà thơ đã tổng kết lại lịch sử bốn nghìn năm, nhìn lại một chặng đường đã đi qua, đó là một chặng đường dài, “vất vả và gian lao”. Nhưng đất nước như vì sao sáng ngời cứ đi mãi, tiến lên phía trước không gì có thể ngăn cản. Đây là lòng tin của tác giả vào Đảng và sự nghiệp cách mạng của đất nước. Cảm động biết bao khi đó là lời thơ, là niềm tin của một người đã nằm trên giường bệnh và sắp từ biệt cuộc sống.
Cái tên của bài thơ: “Mùa xuân nho nhỏ” cũng mang đầy ý nghĩa. Mùa xuân với khái niệm về thời gian song tác giả lại mang nó đặt cho bài thơ của mình. Chủ đề của bài thơ được bộc lộ rõ qua hai khổ thơ:
“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến
Một mùa xuân nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”
Đến đây cái “tôi” đã được thay bằng cái “ta” và cảnh vật của thiên nhiên trong mắt quan sát của nhà thơ đều được thu nhỏ lại trong cái “ta” ấy. Mỗi một bông hoa, mỗi một tiếng chim, mỗi cảnh vật thiên nhiên đều góp phần tạo nên mùa xuân chung của đất nước. Và ta là tác giả và cũng là mỗi con người cụ thể, ta hãy như con chim chiền chiện, như bông hoa tím biếc trên dòng sông xanh, như một nốt trầm trong bản hòa ca xao xuyến của dân tộc. Cái “ta” chỉ khiêm tốn giữ vị trí của nốt trầm trong bản nhạc. Mỗi con người đều là một “mùa xuân nho nhỏ”, cống hiến sức lực và cuộc đời của mình để làm nên mùa xuân lớn của đất nước, của dân tộc.
Khổ thơ cuối cùng là một lời tâm tình của tác giả, của một đứa con với quê hương:
“Mùa xuân – ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dậm tình
Nước non ngàn dặm mình
Nhịp phách tiền đất Huế”
Khổ thơ cuối mang đậm làn điệu dân ca của xứ Huế. Là khổ thơ duy nhất trong bài có hình ảnh Huế, quê hương của tác giả. Nhưng nói lên tình cảm của tác giả với quê hương, và là lời khẳng định “Nước non ngàn dặm mình, nước non ngàn dặm tình”, trên mảnh đất Việt Nam này, đâu đâu cũng đẹp, cũng thấm đượm nghĩa tình.
Bài thơ viết vào thời gian tác giả ốm rất nặng và ít lâu sau ông mất. Nhưng “Mùa xuân nho nhỏ” vẫn tràn đầy lòng yêu đời, yêu cuộc sống và hơn cả là tinh thần, ý thức dân tộc, trách nhiệm của ông với đất nước. Và cũng là thông điệp của tác giả gửi đến cho chúng ta “Hãy góp một mùa xuân nho nhỏ của mình vào mùa xuân chung của đất nước, của dân tộc”.