Suy nghĩ của em về câu tục ngữ: Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng

1. Mở bài
- Giới thiệu tính chất, sức mạnh của tục ngữ.
- Giới thiệu câu tục ngữ: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”.
- Nêu ý nghĩa khái quát của câu tục ngữ: khẳng định vai trò lớn của môi trường sống đến con người.
2. Thân bài
- Giải thích câu tục ngữ:
Từ hình ảnh cụ thể, có thực: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” -» ý nghĩa ẩn dụ sâu xa: sống gần cái xấu xa, đen tối thì cũng dễ bị xấu xa, đen tối theo; sống gần cái sáng sủa, lương thiện thì cũng sẽ lương thiện, tốt đẹp.
- Nêu quan điểm và chứng minh:
+ Câu tục ngữ đã nêu lên một thực tế trong cuộc sống: con người sống ở những môi trường nhất định dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường đó.
+ Vì sao?
• Vì con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội -> chịu tác động từ các mối quan hệ đó.
• Vì con người dễ chịu ảnh hưởng của một quy luật tâm lí: bắt chước.
+ Chứng minh: Trẻ con được sinh ra trong một gia đình cha mẹ yêu thương, hạnh phúc, có giáo dục dễ phát triển về tinh thần, tâm lí theo chiều hướng tích cực hơn so với trẻ sinh ra trong gia đình cha mẹ li hôn hoặc không hạnh phúc. Khi đi học, kết bạn với bạn tốt thường học hỏi được những điều hay; kết bạn với kẻ xấu thì dễ bị xúi giục, làm những việc xấu... Sống ở một đất nước có nhiều chiến tranh, bạo lực thì con người cũng dễ bị những tổn thương về tâm lí.
- Bàn bạc, mở rộng: không nên hiểu câu tục ngữ theo kiểu phiến diện, cực đoan. Có những trường hợp con người sống trong môi trường xấu, hoặc khốn khó nhưng vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp, vẫn vươn lên, thành đạt và giúp đỡ người khác (Lấy dẫn chứng chứng minh).
-> Cái quyết định là bản lĩnh cá nhân, là sự rèn luyện của mỗi con người để có cách ứng xử và lối sống tốt nhất.
3. Kết bài:
- Tóm lại ý nghĩa của câu tục ngữ.
- Nêu bài học rút ra cho bản thân.

Trong kho tàng văn học của dân tộc ta đã lưu lại biết bao nhiêu giá trị đặc sắc, đặc biệt là những câu tục ngữ. Nó đã phản ánh lại cuộc sống chân thực của những người nông dân xưa và nay, mang lại những kinh nghiệm mà ông cha ta cũng như những người nông dân để lại bao đời nay. Đọc các câu tục ngữ, ta bắt gặp những hoàn cảnh khác nhau, không thể không nói đến đó là những câu nói về cách nhìn nhận con người của ông cha ta. Điều đó được thể hiện rõ ở câu tục ngữ: “ Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.”

Trước hết, câu tục ngữ nào cũng đều mang hai  mặt nghĩa cơ bản là nghĩa đen và nghĩa bóng. Câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” bắt nguồn từ những hình ảnh gần gũi, có thực trong cuộc sống người lao động, nhưng lại mang ý nghĩa hết sức sâu xa. “Gần mực thì đen” về nghĩa đen thì mang ý khi ở gần mực sẽ bị ngấm màu mực đen của chúng. Đối với nghĩa  bóng nó lại mang ý nghĩa cao hơn, đó là sống gần những thứ đen tối, xấu xa cũng sẽ trở nên xấu xa như chúng. Nhưng nếu như  sống “gần đèn”  tức ở gần những điều tốt lành, sáng sủa tức chúng ta cũng sống lương thiện, lành mạnh hơn.

Câu tục ngữ với tám chữ vỏn vẹn, nhưng lại mang đến ý nghĩa nhân sinh to lớn xuất phát từ hai nghĩa trái ngược nhau. Qua đó cũng đã phản ánh hiện  thực của cuộc sống xưa và nay về tầm ảnh hưởng của môi trường xung quanh đối với con người. Cũng giống như một đứa trẻ, khi chúng được sinh ra trong một gia đình hoàn thiện về mặt tinh thần, cùng nhau che chở, đùm bọc, chia sẻ với đứa trẻ ấy, tức tâm sinh lý của trẻ cũng được ổn định, lành mạnh hơn so với những đứa trẻ phải sống trong sự chia rẽ, ghẻ lạnh thậm chí có cả bạo lực ở một gia đình hay ở môi trường ngay cạnh chúng. Con người kể cả đã trưởng thành hay còn là một đứa trẻ thì môi trường xung quanh mang vai trò rất to lớn đối với những hoạt động, suy nghĩ trong chúng ta. Khi sống ở một đất nước yên bình, con người ta sẽ cảm thấy nhẽ nhõm, không lo toan vướng vận điều gì, sẽ có những hành động, ý nghĩ tích cực. Ngược lại, ở một đất nước thường xuyên xảy ra xung đột, chiến tranh, ắt hẳn những người sống ở đó cũng sẽ mang trong mình sự hận thù, khó có thể hạnh phúc, đôi khi vì những ý nghĩ tiêu cực mà mang lại đau đớn cho chính bản thân mình.

Trong cuộc sống hiện đại như bây giờ, với hình ảnh con người dù cho có làm điều tốt bao nhiêu cũng không ai để ý tới, cũng không ai tới ủng hộ, tán thưởng, còn khi làm những điều xấu xa thì cũng không có ai lên án, chỉ trích mà vẫn được làm theo ý của mình. Đó là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến con người ta sống “gần mực”. Cũng bởi do con người ta chưa thể phân biệt được rõ trắng đen, cái nào tốt, cái nào xấu mà dễ sa vào cạm bẫy của bãi đen của bùn lầy xã hội nhờ vào những lời nói ngon ngọt, dụ dỗ. Thế những, không phải như vậy là cuộc sống sẽ trở nên “đen đặc”, ta khi sống cạnh môi trường tốt, lành mạnh, với những người sống lương thiện, luôn giúp đỡ người khác thì mỗi chúng ta cũng sẽ thay đổi chính những hành động xấu trước đó của bản thân. Và rồi những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với chúng ta thật nhiều hơn, còn những điều xấu xa sẽ trở nên xa vời ta dần dần và biến mất mãi mãi.

Thế những, không phải ai khi sống ở môi trường xấu sẽ xấu, hay là sống ở môi trường tốt cũng sẽ tốt. Có những người được sinh ra trong hoàn cảnh đầy đủ, bố mẹ yêu thương nhưng vẫn chưa thỏa mãn, chúng vẫn sa đọa vào những thói hư hỏng, rồi cờ bạc, chè chén thậm chí còn sử dụng ma túy - chất kích thích giết chết con người theo thời gian. Nhưng rồi có những cá nhân sống ở môi trường xấu, ở xã hội lụy tàn, khốn khó nhưng vẫn giữ được phẩm chất cao quý, tốt đẹp. Như bông hoa sen, “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”. Cũng có những người nhờ vào sự khốn khó ấy mà biết tự đứng lên, tạo dựng cho mình một cuộc sống mới tốt đẹp hơn, nhờ đó mà có được thành công như mong đợi.

Câu tục ngữ đã đem lại một giá trị to lớn, bởi vậy ngay bây giờ, chính cá nhân mỗi người, đặc biệt là học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường, hãy nhận thức thật đúng đắn về suy nghĩ và hành động của mình. Không những vậy, hãy lựa chọn cho mình môi trường tốt để ta có thể rèn luyện, tu dưỡng trên con đường đi tới tương lai. Đi đôi với đó, ta cũng cần phê phán nghiêm những hành động xấu xa nhằm ý đồ phá hoại môi trường tươi đẹp quanh ta.

“Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” là câu tục ngữ hết sức ý nghĩa, mang giá trị cả đời người. Câu tục ngữ đã dạy ta cách sống, cách làm người đứng đắn. Chúng ta hãy cùng nhau thực hiện những hành động tốt đẹp dù là nhỏ nhất để giúp cho đất nước, xã hội quanh ta được giày đẹp, yên bình mãi.

Từ xưa, trong cuộc sống lao động và chiến đấu của mình, nhân dân ta đã rút được biết bao bài học quý giá. Đó là những kinh nghiệm trong sản xuất, chiến đấu và cách ứng xử trong xã hội. Đó là cách nhìn nhận mối quan hệ giữa môi trường xã hội với việc hình thành nhân cách của mỗi người. Câu tục ngữ: “Gần mực thì đen, gần đen thì rạng” đã nói lên kinh nghiệm đó.

Để nêu lên một bài học, một kinh nghiệm trong cuộc sống, ông cha ta thường mượn hình ảnh một sự vật có liên quan đến con người để thể hiện ý của mình. Mực màu đen, tượng trưng cho những cái xấu xa, những cái không tốt đẹp. Đèn là vật phát ra ánh sáng, soi tỏ mọi vật xung quanh, tượng trưng cho những cái tốt đẹp, sáng sủa. Từ hai hình ảnh tương phản nhau “mực và đèn”, câu tục ngữ đã đưa ra kết luận: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”. Đó là quy luật của sự vật. Dựa vào thực tế cuộc sống của con người, ta thấy câu tục ngữ hoàn toàn đúng khi xét trong mối quan hệ giữa môi trường xã hội với việc hình thành nhân cách mỗi người. Nhưng trong vài trường hợp đặc biệt, có thể gần mực mà không đen, gần đèn mà không rạng vì con người có khả năng vượt khỏi hoàn cảnh, chế ngự môi trường xung quanh.

Trong thực tế, hai mặt khả năng này không loại trừ nhau mà chúng bổ sung cho nhau, giúp chúng ta hiểu một cách đầy đủ về mối quan hệ giữa môi trường xã hội với việc hình thành nhân cách.

Trong kho tàng văn học dân gian, nhân dân ta có câu tương tự:

Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài
Và:

Thói thường gần mực thì đen
Anh em bạn hữu phải nên chọn người..

Những câu ca dao, tục ngữ đó đã khẳng định ảnh hưởng quyết định của môi trường xã hội đối với việc hình thành nhân cách. Trong thực tế cuộc sống, nhà trường làm công tác giáo dục tốt vì nhà trường đã chú ý đến quang cảnh sư phạm và xây dựng môi trường xã hội tốt. Ở gia đình cũng vậy, cha mẹ là những tấm gương sáng, anh chị em hòa thuận, thì gia đình sẽ có những người con ngoan. Ở lớp học cũng thế, lớp nào biết quan tâm xây dựng tập thể tốt, quan hệ giữa thầy và trò, bạn bè đúng đắn, thân ái đoàn kết, thì lớp đó có nhiều học sinh giỏi, đạo đức tốt. Gần gũi hơn trong quan hệ bạn bè, nếu ta chơi với một người bạn tốt, chăm ngoan, học giỏi thì chúng ta sẽ học tập được những đức tính tốt ấy và sẽ trở thành người tốt. Ngược lại, trong một gia đình, nếu cha mẹ không quan tâm đến con cái, anh em không nhường nhịn nhau, thì con cái trong gia đình cũng dễ lười biếng, ăn chơi, đua đòi.

Ở những môi trường xã hội phức tạp càng dễ sinh ra những hành vi phạm pháp. Trong thực tế, khó mà tạo ra một môi trường hoàn toàn lành mạnh và tốt đẹp. Trong xã hội cũ cũng như trong xã hội chúng ta ngày nay, những yếu tố lành mạnh và chưa lành mạnh, tốt đẹp và xấu xa thường xen kẽ vào nhau để cùng tồn tại và phát triển. Có lúc, có nơi, cái chưa lành mạnh, cái chưa tốt đẹp lại lấn át cái đẹp, cái lành mạnh. Đó là lúc môi trường xã hội không thuận lợi cho việc hình thành nhân cách. Nhưng chính trong môi trường không thuận lợi ấy, vẫn có những con người có phẩm chất cao đẹp, có tình cảm đạo đức tốt đẹp, có những hành động cao cả. Chính trong môi trường không thuận lợi đó vẫn nở rộ những bông sen thơm ngát từ chốn bùn đen hôi tanh. Đó là những con người biết vượt lên trên mọi cám dỗ thấp hèn, làm được những việc có ích cho đất nước và cho chính bản thân mình.

Ngày nay, trên đất nước ta còn nhiều hiện tượng tiêu cực, mặc dù chế độ ta về cơ bản là tốt đẹp. Do đó, bất cứ lúc nào, vẫn có những trường hợp gần mực mà không đen, gần đèn mà vẫn tối tăm. Sống trong môi trường tốt đẹp nhưng chúng ta vẫn phải tiếp xúc với những hiện tượng không lành mạnh, những hiện tượng tiêu cực trong xã hội.

Câu tục ngữ là một lời khuyên bảo sâu sắc, đã mang đến cho chúng ta một bài học bổ ích, có cách nhìn đúng đắn về mối quan hệ giữa môi trường xã hội với việc hình thành nhân cách của bản thân. Câu tục ngữ giúp chúng ta xác lập một thế đứng vững chắc trước những tác động tiêu cực ngoài xã hội và nếu bị rơi vào một hoàn cảnh không thuận lợi, đầy rẫy những tiêu cực thì chúng ta nên có quyết tâm vượt qua. Nó giúp chúng ta có tinh thần cảnh giác trước những tác động tiêu cực của môi trường xung quanh để luôn luôn “gần mực mà vẫn không đen” và chúng ta nên có ý chí quyết tâm trở thành một ngọn đèn luôn luôn tỏa sáng.

Tục ngữ được coi là “túi khôn” của nhân loại, là kho kinh nghiệm phong phú và quý giá về thiên nhiên, lao động sản xuất, về con người và xã hội của nhân dân lao động qua các thế hệ. Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, có thể bắt gặp khá nhiều những câu tục ngữ nói về mối quan hệ giữa con người với hoàn cảnh, môi trường sông. Tiêu biểu là câu tục ngữ: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”.

Câu tục ngữ đã khẳng định vai trò to lớn, có tính chất quyết định của môi trường sống đến con người.

Câu tục ngữ gồm hai vế câu có ý nghĩa đối sánh nhau. Mỗi vế thể hiện một mối quan hệ nhân - quả, xuất phát từ thực tế đời sống: nếu ta lỡ bị “mực” dây vào tay chân, quần áo thì sẽ bị bẩn, bị đen quần áo, chân tay; còn nếu ta ngồi gần ngọn đèn thì sẽ được hưởng ánh sáng của nó.

Từ hình ảnh cụ thể, thực tế ấy, câu tục ngữ thể hiện ý nghĩa ẩn dụ sâu xa: nếu ta sông gần cái xấu xa đen tối thì cũng dễ bị xấu xa, đen tối theo; sông gần cái sáng sủa, lương thiện thì cũng sẽ trở nên lương thiện, tốt đẹp. Suy rộng ra, câu tục ngữ khẳng định rằng môi trường sống, hoàn cảnh sông dễ ảnh hưởng hoặc có khi có vai trò quyết định đến tính cách, phẩm chất của con người.

Câu tục ngữ nêu lên một hiện thực khách quan có phần đúng đắn.

Trước hết, vì bản chất con người “là tổng hòa các mối quan hệ xã hội” (Các - Mác) nên mỗi cá nhân thường xuyên chịu tác động từ các mối quan hệ đó. Trong quá trình tương tác giữa các cá nhân với nhau, tất yếu mỗi cá nhân sẽ chịu ảnh hưởng hoặc sự tác động từ cá nhân khác và từ môi trường hình thành nên mối quan hệ đó.

Hơn nữa, con người lại dễ chịu ảnh hưởng của một quy luật tâm lí là bắt chước. Do đó, ông cha ta cũng có câu nói về những kẻ đua theo bạn bè, bắt chước để giống nhau: “ngưu tầm ngưu, mã tâm mã”.

Thực tế đã chứng minh tính thực tế của câu tục ngữ “Gần mực thỉ đen, gần đèn thỉ rạng”. Những đứa trẻ được sinh ra trong một gia đình mà cha mẹ yêu thương nhau, sống hạnh phúc và được giáo dục tốt thường phát triển về tinh thần, tâm lí theo chiều hướng tích cực hơn so với trẻ sinh ra trong một gia đình mà cha mẹ li hôn hoặc không hạnh phúc. Khi đi học, nếu kết bạn với bạn tốt, chúng ta sẽ thường học hỏi được những điều hay; trái lại, nếu kết bạn với kẻ xấu thì dễ bị xúi giục, làm những việc xấu... Nhìn rộng ra, sống ở một đất nước có nhiều chiến tranh, bạo lực thì con người cũng dễ bị những tổn thương về tâm lí, tinh thần.

Khẳng định câu tục ngữ trên đã nêu lên một thực tế khá phổ biến, tuy nhiên chúng ta cũng không nên hiểu câu tục ngữ một cách phiến diện, cực đoan. Không phải lúc nào cũng “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”. Trong cuộc sống, có không ít những trường hợp thanh thiếu niên được sinh ra và lớn lên từ một môi trường gia đình có điều kiện kinh tế tốt, được giáo dục từ khi còn nhỏ, nhưng lớn lên, chúng lại trở nên hư hỏng, thậm chí sa vào cờ bạc, may tuý. Lại có những con người dù sống trong môi trường xấu, hoặc trong hoàn cảnh khốn khó nhưng vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp, thậm chí còn vươn lên, thành đạt và giúp đỡ người khác. Như loài hoa sen “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”, có những con người dù sống giữa “bùn nhợ” vẫn tỏa sáng vẻ đẹp của phẩm cách, ý chí cao đẹp. Có những con người không bị “cái khó bó cái khôn” mà lại biết tạo ra sự xoay chuyển tình thế trong cảnh gian khó và làm nên thành công. Trong văn học Việt Nam, ta có thể bắt gặp hình ảnh nàng Thúy Kiều trong tác phẩm “Truyện Kiều” của đại thi hào dân tộc Nguyễn Du - một người con gái tài sắc vẹn toàn, mặc dù bị xã hội đen tối đẩy vào cảnh “thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần” mà vẫn giữ trọn vẹn lòng hiếu nghĩa, thủy chung.

Như vậy, ở đây, cái quyết định không phải là hoàn cảnh sống mà chính là bản lĩnh cá nhân, là sự rèn luyện của mỗi con người để có cách ứng xử và lối sống tốt nhất. Không phải ta cứ gặp cái xấu, gặp người từng có quá khứ không lương thiện là ta kì thị và phải tránh xa. Một cách ứng xử đúng mực và phù hợp chính là biết dung hòa và bao dung, biết giúp đỡ lẫn nhau vươn lên trong cuộc sống.

Giống với câu tục ngữ “ở bầu thì tròn, ở ống thì dài”, câu tục ngữ “Gần mực thỉ đen, gần đèn thì rạng” đã nêu lên một thực tế khách quan có tính phổ biến trong xã hội. Câu tục ngữ một mặt giúp chúng ta có cái nhìn thận trọng, tỉnh táo khi “chọn bạn mà chơi” hoặc lựa chọn môi trường sông trong lành để phát triển; mặt khác cũng gợi ra trong mỗi chúng ta những suy nghĩ về bản lĩnh cá nhân trong những hoàn cảnh sống khác nhau, về việc nâng cao ý thức trách nhiệm với bản thân mình ở mỗi con người. Chính vì thế, những câu tục ngữ như thế có giá trị nhận thức và giáo dục sâu sắc, đáng được gìn giữ và lưu truyền qua các thế hệ.