Tre Xanh, xanh tự bao giờ... Từ thuở các vua Hùng dựng nước, truyền thuyết đã nói đến cây tre. Tre, giang, nứa, trúc, mai, vầu, rồi tầm vông,... mấy chục loại khác nhau cung gia phả. Cây tre cây vũ trụ, cây linh hồn người Việt!
Làng quê, xóm mạc nào của Việt Nam chẳng có lũy tre. Cùng với cây đa, bến nước, cổng làng, đình chùa, lũy tre là cảnh quan, hơn nữa là điểm nhấn cảnh quan, cấu trúc của làng, phóng to lên là của nước. Nó là tín hiệu đầu tiên để nhận ra làng. Rặng tre như mái tóc, lại như thắt lưng xanh của làng. Và như cánh tay, cặp mắt của làng đón bình minh buổi sớm, tiễn mặt trời lúc hoàng hôn, tình tự với ánh trăng và sao trời buổi tối. Từ lũy tre làng, những cánh cò trắng phau bay lã bay la ra đồng ruộng, mang cái ngủ về đậu bên cánh võng tuổi thơ. Đường quê, ngõ quê âu yếm, mát rượi bóng tre. Chưa bao giờ làng quê đối thiên nhiên như phố thị. Trong văn hóa ở con người làng quê luôn luôn hòa hợp bầu bạn với cây tre, với thiên nhiên.
Nhưng lũy tre ôm cuộc đời của làng, của nước. Mùa mưa bão, tre là phên giấu, tấm chăn vĩ đại, bờ đê thiên nhiên khổng lồ cùng người chống bão. Nước có giặc, những lũy tre làm chiến hào, thành lũy của cả cộng đồng. Tre trong lũy luôn ấm bụi, đan cài, như lòng người, thế trận. Đòn gánh tre bao lần gánh đất nước trên vai. Lũy tre, chông tre, gậy tre, gậy tầm vông đã bao lần khiến kẻ thù kinh sợ. Năm xưa, người anh hùng làng Gióng đã dùng gậy tre đuổi giặc. Roi sắt gãy chứ gậy tre không gãy. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ, tre đi dân công, tre ra hỏa tuyến, tre mở dường, kéo pháo, kiên trung và bất khuất xung phong vào xe tăng, đại bác kẻ thù. Những lũy tre, gậy tre, chông tre khẳng định nước Việt Nam là một, từ ải Nam Quan đến chót mũi Cà Mau, cây số không nơi biên ải cũng là phần xương thịt cụ thể của đất nước, dân tộc vạn xuân này.
Những lũy tre ôm cuộc đời của mỗi con người. Tre giúp người dựng nhà, dựng cửa, khẩn ruộng, làm vườn. Cây nêu bằng tre cắm trước sân nhà ngày Tết khẳng định chủ quyền đất đai hương hỏa của ông bà, các loại quỷ ma chớ hòng đụng tới. Từ chiếc chỏng tre, giường tre, bao thế hệ đã lớn lên,... Lớn lên nhờ đôi đũa tre trong những bữa ăn đạm bạc mà ríu rít sum vầy của mỗi gia đình. Lớn lên nhờ nồi nước xông lá ngải cứu, lá sả, lá tre của mẹ. Lớn lên cùng chiếc đòn gánh tre chịu thương chịu khó, nhẫn nại tảo tần và chiếc thuyền nan dọc ngang sông nước. Lớn lên cùng sợi lạt giang gói bánh chưng xanh, gói ghém những đặc sắc của nền văn minh lúa nước. Lớn lên cùng tiếng sáo trúc sáo tre vi vút lưng trời, cây đu đều nhịp nhún vít vổng ngày xuân.
Con mắt tre đánh dâu từng tuổi lớn...
Từ cây tre thấy hình của nước. Từ cây tre thấy hình của người. Tre và làng nước lớn lên trong gian lao, vất vả. Chiến tranh, lũ lụt, Hạn hán. Ở đâu, mùa nào, tre cũng mọc xanh tươi. Tre rút ruột mà xanh, vắt mình mà biếc. Máu tre chắt hết cho thân và cành lá.
Thán tre thanh nhưng cứng cáp, dẻo dai. Người Việt Nam có câu: Trúc dầu cháy, đốt ngay vẫn thẳng. Tre, trúc tượng trưng cho khí tiết con người, thẳng ngay, bất khuất.
Là thẳng ngay, tre dược dùng làm thước. Là thẳng ngay, chắc nịch, tre làm roi quất kẻ phạm phép nước, phép làng...
Nhìn cây tre, con người suy ngẫm, triết lí: Tre già măng mọc, Tre non dễ uốn, lạt mềm buộc chặt, Vợ chồng như đũa có đôi...
Tre giúp người nói những tâm tình:
Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng. Tre non đủ lá đan sàng được chăng? Đan sàng thiếp cũng xin vâng. Tre xanh đủ lá non chăng hỡi chàng?
Lạt này gói bánh chưng xanh. Cho mai lấy trúc, cho anh lấy nàng.
Thế kỉ XXI -nhưng kĩ nghệ sắt thép, xi măng hóa đã rất bình thường, nhưng cần nhớ rằng sắt thép, xi măng chỉ có ý nghĩa công năng chứ không mang kí hiệu văn hóa. Tre là lối vào lịch sử và văn hóa Việt Nam...
Tre vẫn xanh trên đường quê, xóm ngõ. Tre nuôi cái giản dị, thanh cao, ngay thẳng của hồn người. Lũy tre làng là điểm cuối của cuộc tiễn đưa và điểm đầu của lần gặp lại, mỗi khi ta xa quê, về què. Tre trĩu nặng trải nghiệm và tâm tưởng. Tre theo người ra thành phố làm đẹp những công viên, những ngôi nhà và gìn giữ hồn quê, nết quê. Những vật dụng trúc, mây, tre vẫn theo những con tàu, tự tin và tự hào đến với bạn bè quốc tế. Tiếng sáo tre vẫn say lòng bạn, lòng ta. Và tre vẫn là thành lũy kiên trung, vững vàng của Tổ quốc chúng tôi...
Ơi hàng tre xanh xanh Việt Nam, Giông tố mua sa đứng thẳng hàng... Lăng Bác đó và hàng tre trước Quảng trường Ba Đình lịch sử! Tre xanh xanh, tre hùng thiêng đứng bên Người, chính tề đội ngủ. Ta gọi Bác, gọi tre xanh, gọi hồn dân tộc: Việt Nam ơi, ta lại gọi tên mình