Mở đầu trang 109: Em hãy kể một số cơ quan nhà nước cấp địa phương nơi em sinh sống và chia sẻ hiểu biết của mình về cơ quan đó.
Trả lời:
- Một số cơ quan nhà nước cấp địa phương nơi em sinh sống:
+ Ủy ban nhân dân cấp xã
+ Hội đồng nhân dân cấp xã.
1. Cơ cấu tổ chức của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Câu hỏi trang 109: Em hãy đọc tình huống sau và trả lời câu hỏi:
Trong lúc làm bài tập nhóm về bộ máy nhà nước, A bảo với T: Theo mình hiểu, bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm nhiều thành tố tạo thành như Quốc hội, Chính phủ, Chủ tịch nước... và được tổ chức thành nhiều cấp khác nhau. Theo bạn, ngoài Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam còn có những thành tố nào và được phân cấp ra sao?
Nếu là T, em sẽ trả lời A như thế nào?
Trả lời:
Còn có các cơ quan xét xử:
- Tòa án nhân dân gồm: Tòa án nhân dân tối cao; Tòa án nhân dân địa phương, Tòa án quân sự; Các tòa án do luật định.
- Các cơ quan kiểm sát:Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Viện kiểm sát nhân dân địa phương; Viện kiểm sát quân sự.
- Chính quyền địa phương: Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan Nhà nước cấp trên.
- Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân.
2. Các cơ quan trong bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội Việt Nam
a. Cơ quan quyền lực nhà nước
Câu hỏi 1 trang 110: Theo em, vì sao Quốc hội và Hội đồng nhân dân được gọi là cơ quan quyền lực nhà nước?
Trả lời:
- Quốc hội và Hội đồng nhân dân được gọi là cơ quan quyền lực nhà nước vì đây là những cơ quan dân cử, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân; để thực hiện quyền lực nhà nước, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước hoặc địa phương và giám sát các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước theo thẩm quyền.
Câu hỏi 2 trang 110: Hiến pháp quy định chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội và Hội đồng nhân dân là gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội và Hội đồng nhân dân.
Trả lời:
- Chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội
+ Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.
+ Để thực hiện chức năng lập hiến, lập pháp, Quốc hội có nhiệm vụ làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật.
+ Để thực hiện chức năng giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.
+ Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật và nghị quyết của Quốc hội;
+ Xét báo cáo công tác của Chủ tịch nước, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ. Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước và cơ quan khác do Quốc hội thành lập. Để thực hiện chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.
+ Quyết định mục tiêu, chi tiêu, chính sách, nhiệm vụ cơ bản phát triển kinh tế - xã hội của đất nước;
+ Quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia: quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế;
+ Quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Nhà nước;
+ Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia, Tổng Kiểm toán nhà nước, người đứng đầu cơ quan khác do Quốc hội thành lập;
+ Quyết định vấn đề chiến tranh và hòa bình: quyết định chính sách cơ bản về đối ngoại: quyết định trưng cầu ý dân,....
- Chức năng và nhiệm vụ của Hội đồng nhân dân
+ Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định như: các biện pháp khác để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn theo quy định của pháp luật;
+ Quyết định biện pháp bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh, phòng, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác; phòng, chống quan liêu, tham nhũng trong phạm vi được phân quyền,...
+ Giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân.
- Ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội và Hội đồng nhân dân:
+ Quốc hội họp để làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp.
+ Hội đồng nhân dân quyết định biện pháp bảo đảm trật tự, an toàn xã hội
b. Cơ quan hành chính nhà nước
Câu hỏi 1 trang 111: Vì sao Chính phủ và Ủy ban nhân dân được gọi là cơ quan hành chính nhà nước?
Trả lời:
- Chính phủ và UBND được gọi là cơ quan hành chính nhà nước vì chính phủ và UBND là cơ quan hành pháp, có nhiệm vụ tổ chức và thi hành các hoạt động của Nhà nước ở cấp trung ương và địa phương.
Câu hỏi 2 trang 111: Hiến pháp quy định chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ và Ủy ban nhân dân là gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ và Ủy ban nhân dân.
Trả lời:
- Chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ:
+ Tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước
+ Thống nhất quản lí về kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế, khoa học, công nghệ, môi trường, thông tin, truyền thông, đối ngoại, quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội;
+ Thi hành lệnh động viên hoặc động viên cục bộ, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng, tài sản của nhân dân;
+ Bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước và xã hội, quyền con người, quyền công dân; bảo đảm trật tự, an toàn xã hội;
+ Thống nhất quản lí nền hành chính quốc gia; thực hiện quản lí về cán bộ, công chức, viên chức và công vụ trong các cơ quan nhà nước,...
- Chức năng, nhiệm vụ của Ủy ban nhân dân:
+ Tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương;
+ Tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân
+ Thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên giao.
- Ví dụ cụ thể:
+ Chính phủ tổ chức thi hành các nghị quyết của Quốc hội.
+ UBND xã tổ chức thi hành các nghị quyết của HĐND xã.
c. Cơ quan tư pháp
Câu hỏi trang 112: Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân có chức năng, nhiệm vụ gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ đó.
Trả lời:
- Chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân được quy định tại Điều 102 của Hiến pháp. Theo đó:
+ Tòa án nhân dân giữ vai trò là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp.
+ Thông qua các hoạt động của mình. Tòa án, nhân dân thực hiện nhiệm vụ bảo vệ công lí, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và nhà nước.
- Chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân được quy định tại Điều 107 của Hiến pháp. Theo đó: Viện kiểm sát nhân dân đảm bảo pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh, bảo vệ quyền con người và bảo vệ lợi ích hợp pháp của cá nhân, nhà nước và xã hội.
- Ví dụ:
+ Tòa án nhân dân thực hiện xét xử các vụ án
+ Viện kiểm sát khám nghiệm hiện trường để thu thập chứng cứ trong vụ án.
d. Chủ tịch nước
Câu hỏi 1 trang 113: Theo em, Chủ tịch nước có vị trí, vai trò như thế nào?
Trả lời:
Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đôi nội và đối ngoại.
Câu hỏi 2 trang 113: Việc chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội thể hiện điều gì?
Trả lời:
- Việc Chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội thể hiện: Chủ tịch nước là người chấp hành của Quốc hội, thực hiện các quyết định của Quốc hội và chịu sự giám sát của Quốc hội.
e. Hội đồng bầu cử quốc gia, kiểm soát nhà nước
Câu hỏi 1 trang 113: Theo em, vì sao Hiến pháp phải có nội dung quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước?
Trả lời:
- Hiến pháp phải có nội dung quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước vì đây là những cơ quan quan trọng, phụ trách các vấn đề liên quan đến: tổ chức bầu cử; kiểm toán việc quản lí và sử dụng tài chính, tài sản công.
Câu hỏi 2 trang 113: Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước có chức năng, nhiệm vụ gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện các chức năng, nhiệm vụ đó.
Trả lời:
- Chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng bầu cử quốc gia:
+ Tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội
+ Chỉ đạo và hướng dẫn công tác bầu cử đại biểu hội đồng nhân dân các cấp
- Chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán nhà nước là: thực hiện kiểm toán việc quản lí, sử dụng tài chính sử dụng tài chính, tài sản công.
3. Luyện tập
Luyện tập 1 trang 114: Em đồng tình hay không đồng tình với các hành vi sau đây? Vì sao?
a. Bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức theo bốn cấp.
b. Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân và là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.
c. Chủ tịch Hội đồng nhân dân có quyền miễn nhiệm Chủ tịch Uỷ ban nhân dân.
d. Toà án nhân dân là cơ quan duy nhất thực hiện quyền tư pháp.
e. Khi thực hiện quyền công tố, Viện kiểm sát nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Trả lời:
a. Sai.
=> Bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội Việt Nam gồm nhiều cơ quan, thiết chế tạo thành như: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chinh phủ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Toả án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước.
b. Đúng
c. Sai
=> Chức năng, nhiệm vụ của Ưÿ ban nhân dân được quy định tại Điều 114 của Hiến pháp năm 2013. Uÿ ban nhân dân là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. Uy ban nhân dân tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở đa phương: tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân và thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên gao.
d. Đúng
e. Sai.
=> Tuân theo pháp luật và hiến pháp
Luyện tập 2 trang 114: Em đồng tình hay không đồng tình với các hành vi sau đây? Vì sao?
a. T vừa quan sát sơ đồ bộ máy nhà nước vừa đọc các quy định trong Hiến pháp để hiểu rõ hơn về bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
b. M biết các bạn trong nhóm đang hiểu sai quy định của Hiến pháp về Chinh phủ nhưng vẫn im lặng, không lên tiếng nhắc nhở.
c. V đăng bài tập tìm hiểu về tổ chức bộ máy nhà nước theo Hiến pháp năm 2013 lên mạng xã hội nhờ người khác làm giúp.
Trả lời:
- Tình huống a. Đồng tình về việc làm của T giúp bạn hiểu rõ hơn các nội dung trong sơ đồ bộ máy nhà nước và giúp T ghi nhớ nội dung tốt hơn.
- Tình huống b. Không đồng tình vì hành vi của M là ích kỉ, không giúp đỡ, hỗ trợ bạn bè.
- Tình huống c. Không đồng tình vì hành vi của V là lười biếng, không thực hiện tốt trách nhiệm của học sinh.
Luyện tập 3 trang 114: Xử lí tình huống
- Tình huống a. Buổi tối, khi hai anh em H đang làm bài tập về nhà thì em gái H bỗng quay sang hỏi: "Anh ơi, tại sao Chủ tịch nước lại có thể thay mặt Nhà nước ta về đối nội, đối ngoại được hả anh?”
Nếu là H, em sẽ trả lời câu hỏi của em gái như thế nào?
- Tình huống b. Chính quyền xã A tổ chức cho thanh thiếu niên trên địa bàn họp để thảo luận, đóng góp ý kiến về việc xây dựng trung tâm thể dục thể thao của xã. Biết tin, C rủ họp nhưng V từ chối vì cho rằng trẻ em như mình đóng góp ý kiến là không V cùng đi có giá trị. V tin tưởng các lãnh đạo xã sẽ đủ sáng suốt để tự quyết định mọi việc. Người dân chỉ cần thực hiện các quyết định đó là được. C không đồng tinh với suy nghĩ của V nhưng không biết nên giải thích thế nào để V thay đổi ý định.
Nếu là C, em sẽ làm gì?
Trả lời:
a. Nếu là H, em sẽ trả lời em gái rằng: Vì Chủ tịch nước là người đứng đầu nhà nước, là người có cương vị cao nhất, có tất cả mọi quyền hạn.
b. Nếu là C, em sẽ giải thích cho V hiểu đây là cuộc họp thảo luận đóng góp ý kiến của thanh niên, nên tất cả mọi người đều có quyền đưa ra ý kiến riêng của mình và dựa trên cơ sở các ý kiến riêng đó đưa ra những quyết định phù hợp và đúng đắn nhất.
Luyện tập 4 trang 114: Em hãy nêu những việc học sinh nên làm và không nên làm để góp phần xây dựng bộ máy nhà nước vững mạnh
Trả lời:
- Việc học sinh nên làm:
+ Tìm hiểu về xây dựng bộ máy nhà nước
+ Đóng góp ý kiến xây dựng bộ máy nhà nước
+ Tham gia ứng cử, bầu cử khi đủ tuổi
- Việc học sinh không nên làm: từ chối tham gia đóng góp xây dựng bộ máy nhà nước.
4. Vận dụng
Em hãy tìm hiểu và vẽ sơ đồ hệ thống tổ chức của Uỷ ban nhân dân địa phương em đang sống và chia sẻ với thầy cô cùng các bạn.
Trả lời:
Tham khảo sơ đồ cơ cấu,bộ máy của UBND huyện Lục Ngạn (Bắc Giang)
