1. Chuẩn bị
- Truyện đồng thoại là loại truyện thường lấy loài vật làm nhân vật. Các con vật trong truyện đồng thoại được các nhà văn miêu tả, khắc họa như con người (gọi là nhân cách hóa).
- Khi đọc truyện đồng thoại:
Truyện kể về sự việc gì? Đâu là những sự việc chính?
Trả lời:
+ Truyện kể về những sự việc:
- Ngoại hình cường tráng, tính cách hống hách của Dế Mèn;
- Giới thiệu về Dế Choắt yếu đuối – hàng xóm Dế Mèn;
- Dế Mèn lên mặt dạy đời Dế Choắt về chuyện nhà cửa.
- Dế Mèn trêu chị Cốc;
- Hậu quả của việc trêu chị Cốc.
+ Sự việc chính: Dế Mèn trêu chị Cốc và hậu quả sau đó.
Nhân vật trong truyện là những loài vật nào? Ai là nhân vật chính?
Trả lời:
Nhân vật trong truyện gồm loài dế (Dế Mèn, Dế Choắt) và chim cốc. Dế Mèn là nhân vật chính.
Hình dạng, tính nết của các con vật được thể hiện trong truyện vừa giống loài vật ấy, vừa giống con người ở chỗ nào?
Trả lời:
Hình dạng, tính nết của các con vật được thể hiện trong truyện vừa giống loài vật ấy, vừa giống con người ở chỗ:
Dế Mèn
- Đặc điểm giống loài vật:
Đôi càng mẫm bóng.
Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứng dần và nhọn hoắt.
Đôi cánh trước ngắn hủn hoẳn giờ thành dài kín đuôi.
Thân màu nâu bóng mỡ.
Đầu to từng tảng, rất bướng.
Hai răng đen nhánh lúc nào cũng nhai.
Sợi râu dài, uốn cong, chốc chốc đưa hai chân lên vuốt râu.
- Đặc điểm giống con người:
Chàng dế thanh niên cường tráng.
Cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi.
Đi đứng oai vệ.
Khi tôi to tiếng thì ai cũng nhịn, không ai đáp lại.
Quát chị Cào Cào, ngứa chân đá anh Gọng Vó.
Tôi càng tưởng tôi là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ.
Hung hăng, hống hách, tự đắc, nghịch ranh
Dế Choắt
- Đặc điểm giống loài vật:
Gầy gò, dài lêu nghêu
Cánh ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn
Đôi càng bè bè, nặng nề, xấu
Râu ria cụt một mẩu
- Đặc điểm giống con người:
Giống một gã nghiện thuốc phiện.
Như người cởi trần mặc áo gi-lê
Mặt mũi ngẩn ngẩn ngơ ngơ.
Tính nết ăn xổi ở thì.
Chị Cốc
- Đặc điểm giống loài vật:
Đứng chỗ mát rỉa lông, rỉa cánh và chùi mép.
Béo xù, mỏ như dùi sắt.
- Đặc điểm giống con người: Trợn tròn mắt, giương cánh lên như sắp đánh nhau.
Truyện muốn nhắn gửi đến người đọc bài học gì? Bài học ấy có ý nghĩa với em không?
Trả lời:
Ý nghĩa truyện muốn gửi gắm: ở đời không nên hung hăng, bậy bạ, ích kỷ để mang tai họa đến cho người khác và cho cả chính mình. Bài học ấy rất có ý nghĩa cho tất cả chúng ta.
Đọc trước văn bản Bài học đường đời đầu tiên; tìm hiểu thêm về tác giả Tô Hoài và tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu kí.
Trả lời:
- Tác giả:
+ Tô Hoài (1920-2014) tên khai sinh là Nguyễn Sen, sinh ra tại Hà Nội.
+ Bước vào tuổi thanh niên, ông đã phải làm nhiều công việc để kiếm sống như dạy trẻ, bán hàng, kế toán hiệu buôn,... nhưng có những lúc thất nghiệp
+ Trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình Tô Hoài đã nhận được rất nhiều giải thưởng danh giá.
+ Ông có hang trăm đầu sách về nhiều thể loại đặc biệt là sách viết cho thiếu nhi.
- Tác phẩm: “Dế Mèn phiêu lưu kí” được in lần đầu năm 1941, là tác phẩm nổi tiếng và đặc sắc nhất của Tô Hoài viết về loài vật, dành cho lứa tuổi thiếu nhi.
Em đã từng chơi với một chú dế bao giờ chưa? Em biết gì về loài động vật này?
Trả lời:
- Mỗi dịp hè về quê, em thường chơi chọi dế cùng với các bạn.
- Về loài dế:
+ Dế được con người dùng để nuôi hoặc đá nhau như cá chọi hay gà chọi, đem lại tính giải trí.
+ Dế có rất nhiều loài, loài phổ biến là dế than, và một số loài khác như dế dũi, dế lửa, dế mèn và dế cơm...
+ Trong một vài nhà hàng nó thường là một món ăn thơm ngon và bồi bổ, hiện nay bạn có thể đến một số trại dế để có thể mua dế, thức ăn cho dế sẽ là vài đám cỏ đơn giản nên chúng được nuôi rất nhiều.
2. Đọc hiểu
a. Trong khi đọc
Câu 1 - Trang 5 (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều):
Hãy chú ý các chi tiết miêu tả Dế Mèn.
Trả lời:
Các chi tiết miêu tả Dế Mèn:
- Đôi càng mẫm bóng.
- Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứng dần và nhọn hoắt.
- Đôi cánh trước ngắn hủn hoẳn giờ thành dài kín đuôi.
- Thân màu nâu bóng mỡ.
- Đầu to từng tảng, rất bướng.
- Hai răng đen nhánh lúc nào cũng nhai.
- Sợi râu dài, uốn cong, chốc chốc đưa hai chân lên vuốt râu.
Câu 2 - Trang 6: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Qua lời kể của Dế Mèn, em hình dung thế nào về Dế Choắt?
Trả lời:
Qua lời kể của Dế Mèn, em hãy hình dung về Dế Choắt:
- Trạc tuổi Dế Mèn
- Tính cách hiền lành, thật thà, yếu đuối, nhút nhát
- Người gầy gò, cánh ngắn củn, càng bè bè, râu cụt
=> Dế Choắt là người xấu xí, yếu đuối, nhút nhát, trái ngược hoàn toàn với Dế Mèn.
Câu 3 - Trang 7: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Hình ảnh Dế Mèn và Dế Choắt mà em hình dung ở phần 3 có điểm tương đồng nào với Dế Mèn và Dế Choắt trong bức tranh bên dưới?
Trả lời:
- Trong tranh là hình ảnh kẻ cả, trịch thượng của Dế Mèn.
- Hình ảnh Dế Mèn và Dế Choắt mà em hình dung ở phần 3 có điểm tương đồng ở ngoại hình và tính cách hống hách bắt nạt của Dế Mèn và yếu thế của Dế Choắt khi ta nhìn bức tranh.
Câu 4 - Trang 8: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Dế Mèn đã “nghịch ranh” như thế nào?
Trả lời:
Dế Mèn đã “nghịch ranh”:
- Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm.
- Khi tôi to tiếng thì ai cũng nhịn, không ai đáp lại.
- Quát chị Cào Cào, khiến họ phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nhìn trộm.
- Thỉnh thoảng ngứa chân đá anh Gọng Vó.
- Tôi tưởng tôi là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi.
Câu 4 - Trang 9: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Tai họa mà Dế Mèn kể ở đây là gì? Xảy ra với ai?
Trả lời:
Tai họa mà Dế Mèn kể ở đây là do Dế Mèn trêu chị Cốc khiến chị tưởng lầm và mổ chết Dế Choắt.
Câu 5 - Trang 9: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Em hãy tưởng tượng nét mặt của Dế Mèn lúc này.
Trả lời:
Nét mặt Dế Mèn lúc này đầy ăn năn, dằn vặt. Hai hàng nước mắt lặng lẽ chảy dài, Dế Mèn lặng lẽ cúi gằm mặt tạ tội với Choắt và ân hận vì những gì đã xảy ra.
Câu 10 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Tranh minh họa nhân vật nào và về sự việc gì trong truyện?
Trả lời:
Tranh minh họa về sự việc Dế Mèn đem xác Dế Choắt đi chôn, đắp thành nấm mộ to, đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.
b. Sau khi đọc
Câu 1 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Câu chuyện trên được kể bằng lời của nhân vật nào? Hãy chỉ ra các nhân vật tham gia vào câu chuyện.
Trả lời:
- Câu chuyện trên được kể bằng lời của Dế Mèn.
- Nhân vật tham gia vào câu chuyện: Dế Mèn, Dế Choắt, chị Cốc.
Câu 2 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Dế Mèn đã ân hận về việc gì? Hãy tóm tắt sự việc đó trong khoảng 3 dòng.
Trả lời:
- Dế Mèn đã ân hận về việc trêu chị Cốc và gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt.
- Tóm tắt: Đoạn trích miêu tả Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ nhưng tính tình còn kiêu căng, xốc nổi. Do bày trò trêu chị Cốc nên đã gây ra cái chết thương tâm cho Dế Choắt. Dế Mèn hối hận và rút ra bài học đường đời đầu tiên.
Câu 3 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Dế Mèn đã có sự thay đổi về thái độ và tâm trạng như thế nào sau sự việc trêu chị Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt? Vì sao có sự thay đổi ấy?
Trả lời:
- Thái độ và tâm trạng như thế nào sau sự việc trêu chị Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt: Hốt hoảng quỳ xuống nâng đầu Choắt → Hối hận vì tội ngông cuồng dại dột → Thương Dế Choắt, ăn năn tội mình.
- Có sự thay đổi ấy vì Dế Mèn bắt đầu nhận ra hành động sai lầm của bản thân, gây ra một cái chết thương tâm.
Câu 4 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Từ các chi tiết “tự hoạ” về bản thân và lời lẽ, cách xưng hô, điệu bộ, giọng điệu, thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt, chị Cốc, em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này?
Trả lời:
Tính cách Dế Mèn:
+ Dế Mèn là một chú dế tự tin, yêu đời, có lối sống khoa học, cơ thể khỏe mạnh và luôn tự hào về bản thân mình, luôn hãnh diện với bà con hàng xóm vì vẻ ngoại hình và sức mạnh của mình.
=> Dế Mèn tự cao, tự đắc, kiêu căng và xốc nổi, coi thường người khác qua cách gọi Dế Choắt là chú mày và tình huống trêu ghẹo chị Cốc.
Câu 5 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Ở cuối đoạn trích, sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đã “đứng lặng giờ lâu” và “nghĩ về bài học đường đời đầu tiên”. Theo em, đó là bài học gì?
Trả lời:
Dế Mèn đã rút ra bài học lối cư xử ngạo mạn, thói quen hay bắt nạt kẻ yếu, lối sống ích kỉ; trở nên biết quan tâm đến mọi người hơn, cử xử đúng đắn có chừng mực,…
Câu 6 - Trang 10: (Ngữ văn 6 tập 2 sách Cánh diều)
Nhà văn Tô Hoài từng chia sẻ: “Nhân vật trong truyện đồng thoại được nhân cách hoá trên cơ sở đảm bảo không thoát li sinh hoạt có thật của loài vật.”. Dựa vào những điều em biết về loài dế, hãy chỉ ra những điểm “có thật” như thế trong văn bản, đồng thời, phát hiện những chỉ tiết đã được nhà văn “nhân cách hoá”.
Trả lời:
*Đặc điểm giống loài vật của Dế Mèn:
- Đôi càng mẫm bóng.
- Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứng dần và nhọn hoắt.
- Đôi cánh trước ngắn hủn hoẳn giờ thành dài kín đuôi.
- Thân màu nâu bóng mỡ.
- Đầu to từng tảng, rất bướng.
- Hai răng đen nhánh lúc nào cũng nhai.
- Sợi râu dài, uốn cong, chốc chốc đưa hai chân lên vuốt râu.
*Đặc điểm giống con người của Dế Mèn:
- Chàng dế thanh niên cường tráng.
- Cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi.
- Đi đứng oai vệ.
- Khi tôi to tiếng thì ai cũng nhịn, không ai đáp lại.
- Quát chị Cào Cào, ngứa chân đá anh Gọng Vó.
- Tôi càng tưởng tôi là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ.
- Hung hăng, hống hách, tự đắc, nghịch ranh.