Soạn văn 8 sách Cánh Diều, bài 5: Hịch tướng sĩ

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
Trả lời:
- Trần Quốc Tuấn (1231-1300) còn được gọi là Hưng Đạo Đại Vương
- Cuộc đời:
+ Là danh tướng kiệt xuất của dân tộc
+ Năm 1285 và năm 1288. Ông chỉ huy quân đội đánh tan hai cuộc xâm lược của quân Nguyên-Mông
+ Ông lập nhiều chiến công lớn: 3 lần đánh tan quân Nguyên Mông
+ Tác phẩm nổi bật: Binh thư yếu lược, Đại Việt sử kí toàn thư
Hoàn cảnh sáng tác: Được viết vào khoảng thời gian trước cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông lần thứ hai (1285): Khi giặc Nguyên Mông sang xâm lược nước ta lần thứ hai, lúc này quân giặc rất mạnh muốn đánh bại chúng phải có sự đồng tình, ủng hộ của toàn quân, toàn dân, vì vậy Trần Quốc Tuấn đã viết bài hịch này để kêu gọi tướng sĩ hết lòng đánh giặc

- Khi đọc văn bản nghị luận xã hội, các cần lưu ý:
+ Xác định luận đề, luận điểm; phân biệt lí lẽ và bằng chứng khách quan với ý kiến, đánh giá chủ quan của người viết.
Trả lời:
- Luận điểm:
Nêu tên những trung thần nghĩa sĩ được sử sách lưu danh
Tình hình đất nước hiện tại và nỗi lòng của người chủ tướng
Phê phán những biểu hiện sai trái trong hàng ngũ quân sĩ

- Luận cứ:
Các gương trung thần nghĩa sĩ hi sinh vì chủ: Kỉ Tín, Do Vũ, Dự Nhượng, Kính Đức, Mông Kha, Cốt Đãi Ngột Lang...
Làm nổi bật tinh thần quên mình vì chủ, vì vua, vì nước.
Tội ác và sự ngang ngược của giặc: Đi lại nghênh ngang, sỉ mắng triều đình, bắt nạt tể phụ, đòi ngọc lụa, thu bạc vàng… “Bạo ngược, tham lam, vô đạo.”
Nỗi lòng chủ tướng: Được thể hiện rõ nét qua phần điệp với những câu văn biền ngắn gọn đối xứng cân chỉnh: “Ta thường tới bữa quên ăn…ta cũng cam lòng”

+ Tìm hiểu biện pháp nghệ thuật đặc sắc được tác giả sử dụng; chú ý yếu tố biểu cảm được bộc lộ chủ yếu qua ngôn từ, lời lẽ lập luận, cách thể hiện quan điểm, tình cảm, thái độ của tác giả nhằm thuyết phục người đọc.
Trả lời:
- Lập luận chặt chẽ, lí lẽ rõ ràng, giàu hình ảnh, có sức thuyết phục cao
- Kết hợp hài hòa giữa lí trí và tình cảm
- Lời văn giàu hình ảnh nhạc điệu
- Đọc trước văn bản Hịch tướng sĩ.
- Đọc các thông tin sau để tìm hiểu hoàn cảnh ra đời và tác giả bài hịch:
 

* Nội dung chính: Bài hịch là lời phản ánh chân thực nhất tinh thần yêu nước của dân tộc Việt Nam ta trong suốt quá trình tham gia kháng chiến chống quân xâm lược. Qua đó, thể hiện lòng căm thù giặc, ý chí quyết tâm đánh đổ kẻ thù.
 

Câu 1 - Trang 110: Chú ý việc nêu các tấm gương trong sử sách và đương thời như các bằng chứng khách quan.
Trả lời:
- Việc nêu các tấm gương trong sử sách và đương thời như các bằng chứng khách quan: thể hiện tinh thần yêu nước của dân tộc ta từ nhiều thời đại, đã được sử sách ghi lại.

Câu 2 - Trang 111: Nội dung chính của phần (2) là gì?
Trả lời:
Nội dung chính của phần 2: tố cáo sự hống hách và tội ác của kẻ thù, đồng thời nói lên lòng căm thù giặc.

Câu 3 - Trang 112: Chú ý nội dung được nêu trong đoạn mở đầu phần (3).
Trả lời:
- Nội dung được nêu trong đoạn mở đầu phần (3): liệt kê những việc quân vương đối đãi với tướng triều đình, quân lính.

Câu 4 - Trang 112: Những thái độ, hành động nào bị tác giả phê phán?
Trả lời:
- Những thái độ, hành động bị tác giả phê phán: nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn, làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức, nghe nhạc thái thường đãi yến nguy sử mà không biết căm,… Ham thú vui tầm thường: chọi gà, cờ bạc, săn bắn, rượu ngon...

Câu 5 - Trang 112: Việc nêu lên hậu quả nhằm mục đích gì?
Trả lời:
Việc nêu lên hậu quả nhằm mục đích muốn các tướng sĩ quyết tâm tiêu diệt giặc, nêu cao ý chí quyết chiến quyết thắng.

Câu 6 - Trang 113: Những vấn đề nào được nêu ở đoạn cuối phần (3)?
Trả lời:
- Những vấn đề được nêu ở đoạn cuối phần (3): đưa ra lời khuyên, khích lệ tinh thần binh lính, khơi gợi những điều tốt đẹp trong tương lai nếu như họ có quyết tâm cao, tinh thần yêu nước vững bền thì tất yếu ngày dành được chiến thắng, hạ quân giặc sẽ không xa.

Câu 7 - Trang 113: Câu hỏi “Vì sao vậy?” nhằm giải thích cho điều gì?
Trả lời:
Câu hỏi "Vì sao vậy?" nhằm mở đầu cho việc Trần Quốc Tuấn giải thích lí do việc phải làm ở đoạn văn đầu tiên của phần 4, cụ thể hơn là cho câu: "Nếu các ngươi....nhược bằng khinh bỏ sách này, trái lời dạy bảo của ta, tức là kẻ nghịch thù."
 

Câu 1 - Trang 114: Xác định mục đích và đối tượng thuyết phục của bài Hịch tướng sĩ.
Trả lời:
Mục đích: phê phán tinh thần mất cảnh giác của tướng sĩ đồng thời khích lệ tinh thần chiến đấu của họ.
Đối tượng thuyết phục của bài Hịch tướng sĩ là các tướng sĩ.

Câu 2 - Trang 114: Trình bày bố cục của bài hịch, cho biết luận điểm ở từng phần và mối quan hệ của mỗi phần với mục đích của bài hịch.
Trả lời:
- Bố cục của bài hịch:
+ Phần 1 (từ đầu đến “còn lưu tiếng tốt”): Nêu gương những trung thần nghĩa sĩ trong sử sách để khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nước. Qua đó, thể hiện mong muốn của tác giả nhắc nhở binh lính, gợi ra ý thức trách nhiệm của họ trong thời loạn lạc.
+ Phần 2 (từ “Huống chi” đến “cũng vui lòng”): Tố cáo tội ác của kẻ thù, đồng thời nói lên lòng căm thù giặc. Từ đó, dễ dàng khơi gợi được lòng căm thù giặc.
+ Phần 3 (từ “Các ngươi” đến “không muốn vui vẻ phỏng có được không?”): Phân tích thái độ, hành động của các tướng sĩ. Từ đó, giúp họ nhìn nhận rõ ràng nhất cục diện của đất nước đang diễn ra, để họ biết những sai lầm và điều họ cần thay đổi.
+ Phần 4 (đoạn còn lại): Đưa ra các nhiệm vụ cụ thể, đồng thời khích lộ tinh thần chiến đấu của tướng sĩ.
- Các luận điểm từng phần có mối quan hệ chặt chẽ, rõ ràng, làm sáng tỏ mục đích đưa ra giúp bài hịch đầy sức thuyết phục.

Câu 3 - Trang 114: Tác giả bài hịch đưa ra những tấm gương trung thần nghĩa sĩ trong sử sách và đương thời nhằm mục đích gì? Các tấm gương đó có điểm chung nào?
Trả lời:
- Tác giả muốn những binh lính, tướng sĩ thấy được những tấm gương trung thần nghĩa sĩ để noi theo những tấm gương đó. Khơi gợi tinh thần yêu nước, khích lệ tinh thần chiến đấu của tướng sĩ.
- Các tấm gương đó đều có điểm chung là những vị anh hùng, hào kiệt, yêu nước và rất trung thành với chủ tướng.

Câu 4 - Trang 114: Hãy chỉ ra những lí lẽ, bằng chứng về thái độ của sứ giặc mà tác giả đã nêu lên trong bài hịch. Đoạn văn tố cáo kẻ thù đó sẽ tác động đến tình cảm của tướng sĩ như thế nào?
Trả lời:
- Tác giả lột tả sự ngang ngược và tội ác của giặc:
“Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ, thác mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa, để thoả lòng tham không cùng, giả hiệu Vân Nam Vương mà thu vàng bạc, để vét của kho có hạn. Thật khác nào như đem thịt mà nuôi hổ đói, sao cho khỏi để tai vạ về sau!”
- Đoạn văn tố cáo tội ác giặc đã khơi gợi được:  lòng căm thù giặc, khích lệ tinh thần yêu nước bất khuất, ý thức trách nhiệm và nghĩa vụ của tướng sĩ.

Câu 5 - Trang 114: Những câu văn nào trong bài hịch thể hiện tấm lòng của người chủ tướng? Theo em, những câu văn ấy có tác động như thế nào đối với người đọc, người nghe? Qua đó, em có nhận xét gì về con người Trần Quốc Tuấn?
Trả lời:
- Những câu văn trong bài hịch thể hiện tấm lòng của người chủ tướng:
"Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng vui lòng."
- Theo em, những câu văn ấy có tác động rất lớn tới người nghe, nó khiến người nghe cảm nhận được sự hào khí của một bậc tướng tài, kích thích ý chí chiến đấu của binh sĩ.
- Qua những câu văn trên có thế thấy, Trần Quốc Tuấn là một vị anh hùng yêu nước giàu nghĩa khí. Ông căm thù giặc đến tận xương tủy, phẫn uất đến nghẹn lòng khi chứng kiến cảnh tượng giặc ngoại xâm giày xéo lên mảnh đất cha ông, nhân dân ta chịu nhiều khổ nhục.

Câu 6 - Trang 115: Theo em, nội dung bài hịch có ý nghĩa như thế nào trong cuộc sống hôm nay?
Trả lời:
Đây là lời răn dạy không chỉ cho các tướng sĩ lúc bấy giờ mà còn có ý nghĩa tới tận thời đại nay. Dù ở trong chiến tranh hay cả trong thời bình cũng phải luôn cố gắng, chăm chỉ rèn luyện bản thân, không sa đọa vào những thói hư việc xấu mà quên đi việc bảo vệ nước nhà. Tác phẩm cũng thể hiện tình yêu tha thiết đối với đất nước. Trần Quốc Tuấn đã khuyên dạy người sau phải lấy đó làm gương mà noi theo học tập

Câu 7 - Trang 115: Từ bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, em học được gì về cách viết bài văn nghị luận nhằm thuyết phục người khác?
Trả lời:
Từ bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, em học được cách đưa ra dẫn chứng phù hợp, luận điểm, luận cứ rõ ràng, mang tính xác thực khi viết bài văn nghị luận nhằm thuyết phục người khác.