Lớp 10 - Trang 16

“Mục đích cuộc sống”- đó là một vấn đề có ý nghĩa lớn lao đối với nhân loại, và cũng là một vấn đề có tính thời sự đối với Thanh niên hiện nay. Người quân tử xưa đặc biệt chú ý “tu thân”, người phụ nữ luyện rèn “tứ đức”. Tại sao lại như vậy? Ngày nay chúng ta ai cũng muốn thành công trên con đường học tập. Vậy mục đích, động cơ của ta là gì?

Có biết bao nhiêu lí do để tôi yêu mùa thu - một mùa đẹp trong vòng tuần hoàn của thời gian trôi chảy: Xuân - Hạ - Thu - Đông. Yêu lắm vòm trời cao trong xanh vời vợi, vắt ngang vài dải mây trắng lơ lửng trôi! Yêu lắm nắng mùa thu sao dịu dàng đến thế! Nắng thu mỏng mảnh như tơ trời vàng óng phủ khắp mọi nơi. Vạn vật được đắm mình tha hồ vùng vẫy trong cái nắng dịu, tươi sáng, trong trẻo như đôi mắt trong veo của bé thơ.

Ba tôi người miền trong, má tôi người Hà Nội. Còn nhà tôi thì ở thành phố Hồ Chí Minh. Tôi lớn lên ở thành phố của mình, quanh năm ấm áp. Từ khi sinh ra, tôi chưa từng được ra thăm quê ngoại lần nào. Chỉ nghe nói mùa đông ngoài ấy rét lắm. Thế rồi năm ngoái, ba má cho cả tôi và Tí Sún về quê ngoại ăn Tết. Tí Sún mừng lắm, còn tôi thì mấy đêm liền nằm ngủ không yên, cứ liên tục hỏi má về miền quê ngoại nghe quen thuộc mà xa xôi ấy.

“Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới
Nước bao vây chia cắt nửa ngày sông”
(Quê hương- Tế Hanh)

Những câu thơ ấy đã giới thiệu về một vùng quê của Tế Hanh, nơi gắn liền với biển, với sóng, với cát, với vị mặn mòi của muối và cả vất vả của những con người sinh ra và lớn lên từ sóng nước mênh mông. Đó cũng là những câu thơ mà tôi rất thích, từ khi tôi đọc trong những trang sách của chị tôi. Bởi vì đó cũng là quê tôi, nơi mà tôi yêu như chính cuộc đời mình.

“Hồi trống Cố Thành” được trích ở hồi 28:

“Chém Sái Dương anh em hoà giải,
Hồi Cổ Thành tôi chúa đoàn viên”.

“Hồi trống Cổ Thành” đã khắc hoạ đậm nét thêm tấm lòng trọng nghĩa của Quan Công và tấm lòng cương trực thuỷ chung của Trương Phi.

Âm nhạc là một sự diệu kì không thể thiếu được trong đời sống tình thần của con người. Người ta đã dùng biết bao mỹ từ, bao lời văn hoa để ngợi ca cái đẹp của âm nhạc, cái sức sống mãnh liệt và niềm hi vọng vô bờ bến mà âm nhạc đã đem lại cho cuộc sống. Thơ và nhạc luôn luôn gắn liền với nhau: trong nhạc có chất thơ, trong thơ có âm điệu tiết tấu của nhạc. Thơ làm đẹp cho nhạc và âm nhạc làm đẹp cho thơ...

Vương Xương Linh là một trong những nhà thơ kiệt xuất thời Thịnh Đường. Thi phẩm của ông để lại hiện còn 186 bài,phần lớn là thơ thất ngôn tuyệt cú. Bài “Khuê oán ” là một kiệt tác, tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Vương Xương Linh: thâm trầm, trang nhã,tinh tế.

Thôi Hiệu (704 - 754) người Biện Châu, tỉnh Hà Nam, đậu tiến sĩ năm 725. Ông còn truyền lại hơn 40 bài, trong đó nổi tiếng nhất là bài Hoàng Hạc lâu. Tương truyền Lí Bạch đi chơi Vũ Xương; lên xem lầu Hoàng Hạc thấy bài thơ này của Thôi Hiệu bèn cầm bút đề vào vách: “Nhãn tiền hữu cảnh đạo bất đắc - Thôi Hiệu đề thi tại thượng đầu” (Trước mắt có cảnh đẹp, nhưng không làm được thơ vì đã có thơ của Thôi Hiệu ở trên đầu).

Trên hành trình chinh phục đỉnh cao tri thức, đọc sách là một con đường quan trọng. Bởi lẽ, trong sách cất giữ di sản tinh thần nhân loại, nói về đọc sách, nhà bác học Lê Quý Đôn có câu: “Kẻ sơ học đọc sách ngoài bì phu; bậc đại học đọc sách trong cốt tuỷ”.

Nói tới Nguyễn Du là nói tới một hiện tượng vô song của văn học Việt Nam. Với “lời lời châu ngọc, hàng hàng gấm thêu”, Truyện Kiều đến bây giờ vẫn là mẫu mực cho nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ dân tộc. Đoạn trích “Trao duyên” có thể được xem là một minh chứng cụ thể cho tài năng ngôn ngữ bậc thầy của đại thi hào Nguyễn Du.

Văn học phản ánh hiện thực theo đặc trưng riêng, cách thức riêng của nghệ thuật ngôn từ. Nhà văn có thể nói chuyện thần tiên ma quái, chuyện các vì sao trên chín tầng trời, chuyện con đại bàng vỗ cánh, con kiến xây tổ, con ong hút mật,... nhưng chung quy cũng đều là chuyện con người, chuyện cuộc đời, là hiện thực cuộc sống được khúc xạ qua lãng kính nghệ thuật mà thôi. Chuyện chức phán sự đền Tản Viên của Nguyễn Dữ là một tác phẩm nghệ thuật mà ở đó hiện thực cuộc sống được phản ánh theo cách riêng của thể loại truyền kì và tài năng của người nghệ sĩ.

Nguyễn Bỉnh Khiêm hiện còn để lại khoảng 1.000 bài thơ chữ Hán và trên dưới 200 bào thơ Nôm trong "Bạch Vân am tập " và “Bạch Vân Quốc ngữ thi tập”. Nhận xét về thơ Trạng Trình, nhà sử học Phan Huy Chú trong thế kỉ XIX có viết: “Văn chương ông tự nhiên, nói ra là thành không cần gọt giũa, giản dị mà linh hoạt, không màu mè mà có ý vị, đều có quan hệ đến việc dạy đời”.

Yêu nước thương dân đó là điều thường trực trong con người Nguyễn Trãi. Chính lí tưởng cao đẹp đó là mục đích mà ông đã theo đuổi suốt cuộc đời để đem lại nền độc lập cho nước, hạnh phúc cho dân. Ông đã từng trăn trọc vì việc nước:

Nguyễn Trãi là bậc đại thi hào đầu tiên của dân tộc. Ông là người có tâm hồn phóng khoáng, nhạy cảm với thiên nhiên. Thiên nhiên từ bao đời nay đã trở thành nguồn cảm hứng của nhiều tác giả. Những tác giả của những bài thơ thiên nhiên hay thường là những người có tâm hồn phóng khoáng thanh cao. Họ thường tìm đến với thiên nhiên, đối với họ thiên nhiên là bầu bạn, là nơi giãi bày tâm sự. Thiên nhiên, là một trong những nội dung chính trong các tác phẩm thơ văn của Nguyễn Trãi. Qua một số bài thơ đã học trong sách Văn học 10, tập một như Cây chuối; Bảo kính cảnh giới, 43; Tùng; Côn Sơn ca chúng ta cũng thấy rõ điều đó.

Các nhà phê bình sẽ chẳng quá khó khăn để tìm hiểu một nhà thơ Nguyễn Trãi phong tình, trong trang thơ, “Cầm đuốc chơi đêm bởi tiếc xuân” (Trích cảnh, 6), một tấm lòng yêu nước “Đêm ngày cuồn cuộn người triều đông” (Thuật hứng, 5). Và thiết nghĩ, sẽ chẳng ai quên Bình Ngô đại cáo khi nhắc tới một Ức Trai. Điều kì diệu là chính tác phẩm được viết ra trước hết để làm một đại cáo, một văn kiện lịch sử, lại đã được nhìn nhận như một hùng văn, đưa tác giả lên hàng đầu trong số các tác gia văn học của một “nước Đại Việt ta lấy văn hiến giữ nước” (Ngô Thì Nhậm). Phải chăng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi, một tầm tư tưởng vượt quá sức chứa của “đêm trường trung cổ” đã góp phần lớn nhất làm nên sự kì diệu ấy?

Nếu được trở về với lịch sử, sống những ngày tháng sục sôi của đất nước những năm 1285, ắt hẳn chúng ta sẽ cảm nhận sâu sắc hơn nỗi lo và tấm lòng của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn trong Hịch tướng sĩ.

Không phải ngẫu nhiên mà Bình Ngô đại cáo được người đời sau mệnh danh là áng “thiên cổ hùng văn”. Đọc Bình Ngô đại cáo, người đọc được quay trở lại thế kỉ XV đầy hào khí. Có được sức mạnh ấy chính là bởi trong Bình Ngô đại cáo, chất hào hùng luôn thấm đẫm trang văn. “Hào hùng” có nghĩa là “có khí thế mạnh mẽ, sôi nổi”. Và như vậy, chất hào hung trong Bình Ngô đại cáo chính là sự biểu hiện khí thế mạnh mẽ, sôi nổi một cách đậm nét.

Chinh phụ ngâm khúc, tác phẩm chữ Hán nổi tiếng của Đặng Trần Côn mang dấu ấn của thời đại, đã gây tiếng vang lớn trong cuộc sống xã hội. Lời dịch thanh thoát, uyển chuyển, mượt mà của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm đã góp phần không nhỏ làm cho tác phẩm có một vị trí trong đời sống tinh thần của các tầng lớp nhân dân và trong lịch sử phát triển của văn học dân tộc.

Bài thơ hay khi đọc lên ta chỉ thấy tình người. Dư âm của Độc Tiểu Thanh kí còn để lại trong ta một nét cảm về cái đẹp của tình yêu và lòng trân trọng đọc bài thơ ta nhận ra sự “vô hình” của câu chữ và cái hữu hình vô hạn của tình người và tình đời. Đó là lòng yêu, sự cảm thông, là nỗi đau, nỗi “sầu vạn kỉ”, là tiếng lòng tê tái xót thương của một người tài tử dành cho người nghệ sĩ. Nó như một mối dây liên hệ, giao hòa linh hồn với trái tim. Độc Tiểu Thanh kỉ chính là tấm lòng Nguyễn Du đã thực sự trăn trở, khổ đau cho cái tài, các sắc bị chà đạp mà Tiểu Thanh là một điển hình.

Từ ngày bán mình để cứu cha và em, cuộc đời nàng Kiều chuyển qua giai đoạn đầy giông bão. Biết bao nỗi đau liên tiếp đã dội xuống người con gái tài hoa và đức hạnh này. Nỗi đau khi phải trao duyên cho Thuý Vân, khi bị Mã Giám Sinh lừa đảo, khi bị Tú Bà đánh đập và buộc phải tiếp khách làng chơi và còn bao nhiêu nỗi đau khác nữa, kéo dài suốt mười lăm năm trời.

Nói đến thơ văn Lí - Trần, ta phải nói đến nội dung chủ đạo của nó là chủ nghĩa yêu nước. Nội dung này đã bao trùm văn học suốt năm thế kỉ và trở thành chủ đề lớn nhất, nguồn cảm hứng trữ tình lớn nhất. Bên cạnh rất nhiều tác phẩm nổi tiếng về chủ đề yêu nước, ta phải nhớ đến Đặng Dung với một bài thơ duy nhất nhưng đã làm rung động tâm hồn độc giả bao thế kỉ, đó là bài Cảm hoài.

“Bạch Đằng giang phú” của Trương Hán Siêu đã gợi lên trong lòng người đọc Việt Nam bao đời nay một cảm hứng hào hùng và bi tráng về những chiến công hiển hách trên sông Bạch Đằng của dân tộc ta.
Anh (chị) hãy phân tích một số lời văn tiêu biểu trích chọn từ bài phú để làm sáng tỏ ý kiến trên.

Phạm Ngũ Lão sinh năm 1255 và mất năm 1320. Ông là một danh tướng đời Trần, có tài quân sự đánh đâu thắng đó, có công lớn trong việc chống quân giặc Nguyên - Mông. Ông còn là một người yêu thích thơ văn, thơ của Phạm Ngũ Lão thể hiện nổi bật lòng yêu nước, ý thức đấu tranh để bảo vệ đất nước, chí khí của người trai thời loạn trong đời Trần, ba lần đánh tan giặc phương Bắc.

Trước chúng ta bảy thế kỉ, Phạm Ngũ Lão trong Thuật hoài đã bày tỏ lòng mình:

“Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu”.

(Nam nhi chưa trả xong nợ công danh
Thẹn khi nghe dân gian bàn chuyện Vũ Hầu)

Ai đã đọc Mỵ Châu - Trọng Thuỷ, hẳn sẽ biết đến biểu tượng “ngọc trai - nước giếng”. Song, hiểu biểu tượng này như thế nào cho đúng? Đây là vấn đề đang còn nhiều tranh cãi. Có người cho rằng đó là biểu tượng của tình yêu chung thuỷ. Có người lại coi đó là sự hoá giải một nỗi oan tình.

Đọc An Dương Vương và Mỵ Châu, Trọng Thuỷ, không ai có thể quên được hình ảnh đẹp đẽ, một kết thúc bi kịch nhưng hoàn mĩ cho câu chuyện là hình ảnh ngọc trai - nước giếng. Đó là chi tiết ngọt ngào cuối cùng đọng lại sau một bi kịch đau thương: bi kịch của âm mưu và tình yêu. Có người cho hình ảnh đẹp đẽ đó “là biểu tượng của tình yêu chung thuỷ”, người khác lại cho đó là “sự hoá giải một nỗi oan tình”. Những ý kiến khác nhau đó không phải là vô lí.

Trong văn học nói chung, yếu tố kì ảo chủ yếu có mặt ở các thể loại của văn học dân gian. Các thể loại văn học dân gian thường xuất hiện yếu tố kì ảo là thần thoại, truyền thuyết, sử thi và một bộ phận của truyện cổ tích. Đó là những tác phẩm như Thần Trụ Trời, Sơn Tinh, Thuỷ Tinh, Truyền thuyết An Dương Vương và Mỵ Châu Trọng Thuỷ, Tấm Cám, Đam San... Trong mỗi thể loại, mỗi tác phẩm, yếu tố kì ảo có những vai trò khác nhau trong việc bộc lộ nội dung.

Ấn tượng của người đọc đối với một tác phẩm văn học bao giờ cũng bắt đầu từ nhân vật. Người đọc bao giờ cũng nhớ rõ nhất nhân vật ấy đi lại nói cười như thế nào trong; tác phẩm và đặc biệt luôn nhớ rõ cuộc đời nhân vật ấy ra sao, kết thúc câu truyện, nhân vật ấy có đươc như mình mong muốn hay không; thông qua nhân vật, nhà văn muốn gửi gắm điều gì....

Khi Thúy Kiều buộc phải bản mình để chuộc cha và em, nàng nhờ Thúy Vân thay mình lấy Kim Trọng, Thúy Kiều đã nói với Thúy Vân:

Ngày xuân em hãy còn dài
Xót tình máu mủ, thay lời nước non.
Chị dù thịt nát xương mòn,
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây.

Anh (chị) hãy phân tích để chứng minh rằng trong cảnh ngộ của Thuý Kiều lúc ấy thì nói như Thúy Kiều là thích hợp hơn cả.

Nhấn mạnh một khía cạnh nội dung ca dao Việt Nam, có ý kiến cho rằng: “Ca dao là tiếng hát yêu thương, tình nghĩa”. Bằng những hiếu biết về ca dao dân tộc, anh (chị) hãy phân tích và chứng minh nhận định trên.