Sau nhiều giờ vượt đường mòn Hồ Chí Minh bằng xe máy, cả đoàn đã đặt chân lên xã Hướng Lập (Hướng Hóa, Quảng Trị) - giáp biên giới với Lào. Ngôi trường tiểu học và THCS Hướng Lập ẩn hiện trong sương rừng mờ ảo. Gần trưa nhưng sương vẫn chưa tan, khói bốc nghi ngút từ khu bếp của các học sinh bán trú.
Đến giờ cơm trưa, ai nấy nhanh chóng ngồi ngay ngắn vào bàn. Mâm cơm đạm bạc, ba bốn em hợp thành một nhóm, xì xụp món canh nấu bằng rau rừng. "Đây là món canh rau dại, không phải trồng hay mua bán gì đâu. Nó mọc len lỏi sát mép suối, gọi là rau dáy, như một cây chông chĩa lên trời rồi bị ai đó uốn cong lại vậy", em Hồ Thị Vừa trò chuyện.
Thấy khách nhìn vào chiếc nồi nhôm méo mó, một học sinh nhanh nhảu thanh minh: "Không phải là chúng em không cẩn thận đâu nhé. Một mặt phải tận dụng đồ cũ của gia đình, mặt khác lúc mang đi trên đường trơn trượt thế là ngã túi bụi, người ngợm xây xước huống gì nồi niêu bát chảo".
Rồi cả nhóm học sinh xì xào bằng tiếng bản địa, thầy giáo đi cùng dịch ra tiếng Việt, đại khái: "Như thế này là tốt rồi, chứ có trường hợp không có mà dùng, phải mượn người này qua người khác, chờ ăn được bữa cơm trưa thì mặt trời đứng bóng".
Tranh thủ thời gian để giúp nhau chuyện học hành. Ảnh: CAĐN.
Hồ Thị Hòa và Hồ Chăn ở bản Tà Păng cho hay, do ở rất xa nên mỗi lần về nhà các em chỉ mang được gạo và mắm muối còn thức ăn tận dụng các loại rau rừng mọc quanh trường, cá tôm thì bì bõm dưới khe suối.
Còn Hồ Thị Vừa chia sẻ, muốn học để sau này làm cô giáo dạy cho những đứa trẻ nghèo ở bản em. "Chúng nó cũng muốn đi học như em lắm chứ nhưng sớm phải theo bố mẹ lên nương rẫy. Nhà em cũng nghèo nhưng em ham học và nhất quyết phải đi học nên bố mẹ động viên đến lớp. Nhà ở xa 7 km đường rừng nên phải ở bán trú, đến thứ sáu lại về nhà gùi gạo một lần", Vừa nói thêm.
Sau giờ học, cơm nước đâu vào đấy, các em tận dụng thời gian xuống con suối gần đó bắt cá, lo bữa cơm tối. Tiếng là đi đánh cá nhưng “ngư cụ” duy nhất là những cái rá bằng lưới và cống bằng mây rừng. Mỗi người một cái đeo trước cổ, phía sau là một giỏ cá nhỏ như quả bầu khô dắt lưng. Cá lớn đã bị đánh bắt hết, chỉ còn những con nhỏ bằng đầu đũa mới chui tọt vào rá.
Những căn lều xập xệ được quây lại bằng những vật liệu dân bản vứt bỏ, từng dãy nhà trống hoác, đứng từ xa có thể nhìn vào trong chứ chưa nói đến mưa nắng. Xã Hướng Lập có địa hình bị chia cắt mạnh bởi núi rừng âm u nên ngoài điểm chính là trường Tiểu học & THCS Hướng Lập, còn có 7 điểm trường lẻ khác là: Cha Lì, Tri, Cuồi, Cựp, Sê Pu, Cù Bai, Tà Păng.
Ngoài giờ học các em phải vào rừng tìm rau, đốn củi. Ảnh: CAĐN.
Giáo viên phải băng rừng lội suối vào dạy chữ cho các em. Hiệu trưởng Phan Ngọc Dương cho biết, hiện tại ngay khu vực trường chính có 3 phòng dành cho học sinh nội trú tự nuôi nhưng số học sinh nhà xa lên đến 100 em, vì vậy việc ăn ở, lưu trú rất khó đảm bảo đủ. Một số em không ở được nội trú thì cha mẹ dựng lều gần trường để các em ở.
Thầy Dương cho biết, trước đây Nhà nước hỗ trợ mỗi học sinh miền núi, vùng cao 140.000 đồng một tháng nhưng nay không còn nữa. Các em đi học, nhưng bố mẹ ở nhà phải lo cho 5-7 đứa em, vậy lấy đâu ra cơm gạo, thịt để các em yên tâm đến trường.
Bữa cơm chiều của Hòa và Chăn có thêm vài con cá bống bé tẹo để "cải thiện". Có thế thôi mà bữa cơm cũng vui ra phết.