Nguyễn Trãi không những được người người khâm phục ở tài năng quân sự mà còn vì ông là một con người tận trung ái quốc , yêu mến quê hương đất nước thiết tha.Văn võ song toàn ,cống hiến suốt đời và đóng góp to lớn cho sự nghiệp cứu và dựng nước , đáng là bậc anh hùng của nước nhà.Với những chiến lược quân sự tài ba , lời lẽ chau chuốt của một nhà ngoại giao chính trị , lời văn mượt mà tha thiết của một nhà văn hóa , Nguyễn Trãi đáng là một đại văn hào của dân tộc.Tuy nhiên,cũng giống như bao bậc hiền triết nổi tiếng khác của nhân loại,số mệnh của phải chịu những oan khiên thảm khốc nhất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam.
Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, quê gốc ở làng Chi Ngại, sau dời về Nhị Khê. Thân sinh là NgỨng Long .Mẹ là Trần Thị Thái, con quan Tư đồ Trần Nguyên Đán. Nguyễn Trãi sinh ra trong 1 gia đình mà cả bên nội cũng như bên ngoại, đều có 2 truyền thống lớn là yêu nước và văn hoá,văn học. thuỡ thời ông cũng phải chịu những mất mát đau thương. ,khi ông lên 5 tuổi thì mẹ qua đời , 10 tuổi thì mất ông ngoại. năm 20 tuổi ông đỗ thái học sinh và ra làm quan cùng cha dưới triều nhà lê, làm quan chưa được bao lâu thì đất nước gặp phải cảnh binh đao loạn lạc. Năm 1407 ông bị giặc minh giam lỏng,sau khi thoát khỏi sự giam lỏng của giặc minh, o6g tiến vào lam sơn theo lê lợi tham gia khởi nghĩa. Sau khi đất nước sạch bóng quân thù, thiên hạ thài bình, ôg trở thành một trong những vị Khai Quốc Công Thần đầu tiên giúp vua dựng nước. thừa lệnh lê lợi, ông viết “đại cáo bình ngô”, nhưng về sau Lê Thái Tổ mất đi lòng tin với ông, nên ông dành cáo ẩn về côn sơn. Đến năm 1440 Lê Thái Tông mời ông ra giao việc lớn,nhưng ko may oan oán lệnh chi viên bỗng đỗ ập xuống gia đình và dòng họ ông, ôg bị ghép tội mưu sát nhà vua, khép tội chu vi tam tộc . hơn 20 năm sau Lê Thánh Tông mới giải tỏa nỗi oan này cho ông, sau đó cho người đi sưu tầm lại thơ văn cũa ông.
Nguyễn Trãi là 1 bậc anh hung dân tộc, 1 nhà văn hoá lớn. Ông là tác giả xuất sắc về nhiều thể loại văn học cả ở lĩnh vực chữ Hán và chữ Nôm . Ông để lại một khối lượng sáng tác lớn với nhiều tác phẩm có giá trị. Đó là “Đại cáo bình Ngô”, “Quân trung từ mệnh tập”, “Lam Sơn thực lục”, “Ức Trai thi tập”, “Quốc âm thi tập”,… là nhà văn chính luận kiệt xuất của văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm Quân trung từ mệnh tập"gồm những thư từ và giấy tờ giao thiệp với giặc Minh và triều đình nhà Lê, được đánh giá là “có sức mạnh bằng 10 vạn quân”. Về lục sử có " Lam Sơn thực lục " là cuốn sử về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và " Dư địa chí " viết về địa lý nước ta lúc bấy giờ.Về văn học, Nguyễn Trải có " Ức trai thi tập , Quốc Âm thi tập , " . " Quốc Âm thi tập " được viết bằng chữ nôm, đánh dấu sự hình thành của nền thơ ca Tiếng Việt. trong đó đặc biệt nhất là tác phẩm bình ngô đại cáo, là khúc tráng ca ca ngợi cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược của nghĩa quân Lam Sơn. được viết khi cuộc kháng chiến chống quân Minh giành chiến thắng, theo sự ủy thác của Lê Lợi. Tác phẩm được viết bằng chữ Hán, theo thể cáo-thể văn nghị luận được vua chúa dùng để trình bày một chủ trương, sự nghiệp, tuyên ngôn về một sự kiện trọng đại. Đây là loại văn hùng biện, lời lẽ đanh thép, lí luận sắc bén, kết cấu chặt chẽ mạch lạc. có Ý nghĩa vô cùng trọng đại với dân tộc ta, được coi là bản tuyên ngôn độc lập. Tác phẩm vừa mang đầy đủ đặc điểm của thể cáo vừa có những sáng tạo riêng về nghệ thuật của Nguyễn Trãi. Ông là người đứng đầu trong sự nghiệp khởi nghĩa dòng thơ Nôm và văn chương chữ hán.
Thơ văn của ông đậm chất tư tưởng nhân nghĩa , triết lí thế sự và tình yêu thiên nhiên , nổi bật trong thơ văn Nguyễn Trãi là tư tưởng mang nội dung yêu nước , thương dân. Thơ Nguyễn Trãi thể hiện những triết lí thế sự sâu sắc mà giản dị ,những trải nghiệm đau đớn về cuộc đời. Và trong thơ ca của ông còn tràn đầy tình yêu thiên nhiên , đối với ông thiên nhiên là tri kỹ, là gia đình ruột thịt. Thơ văn ông đạt mốc đỉnh cao chói lọi trong nền văn học dân tộc, có nhiều cống hiến to lớn cho văn học đất nước, cùng với các tác phẩm ông đã xây đắp nền móng văn hóa tư tưởng cho dân tộc. Thơ chữ Hán của ông phong phú , vừa trữ tình , trí tuệ, vừa hào hùng , lãng mạn . Về thơ Nôm, nhiều tập thơ giàu trì tuệ , sâu sắc , thấm dẫm trỉ nghiệm về cuộc đời. Có thể nói Nguyễn Trãi là một nhân vật tài đức có đủ , trí dũng song toàn trong lịch sự Việt Nam thời phong kiến.
Ông được đánh giá là thiên tài văn học, là hồn thơ kết tinh tinh hoa văn hóa, là 1 nhân vật vĩ đại trong lịch sử VN. cũng là người có số phận bi thương trong lịch sử Việt Nam. Ông góp phần viết nên các trang hào hùng trong lịch sử giữ nước và dựng nước, và là người tiên phong cho nền móng vững chãi của văn học nước nhà. Nguyễn Trãi luôn nêu cao tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân , gắn bó thiết tha với cảnh vật thiên nhiên đất nước. Nguyễn Trãi được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa thế giới vao năm 1980.