Mùa xuân năm 1428,cuộc kháng chiến 10 năm chống quân minh xâm lược hoàn toàn thắng lợi.Nt đã thay lời lê lợi viết "bình ngô đại cáo" tổng kết cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc "nên công oanh liệt ngàn năm",tuyên bố nước đại việt bước vào 1 kỉ nguyên mới độc lập bền vững,"muôn thủa nền thái bình vững chắc",....
1. Nhân nghĩa là tư tưởng chủ đạo của "bình ngô đại cáo",là mục tiêu chiến đấu vô cùng cao cả và thiêng liêng của cuộc khởi nghĩa lam sơn:
"Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân,
quân điếu phạt trước lo trừ bạo".
Dấy quân khởi nghĩa vì thương dân,trừng phạt kẻ có tội(điếu phạt),tiêu diệt bọn giặc tàn bạo,đem lại cuộc sống yên vui cho nhân dân (yên dân),đó lả việc nhân nghĩa.nhân nghĩa vốn là học thuyết của nho giáo đầ cao đạo đức,tình nhân ái giữa con ng` với nhau.NT đã típ thu tư tưởng nhân nghĩa của nho giáo theo hướng lấy lợi ích của nhân dân và của dân tộc làm gốc. với NT,nhân nghĩa là iu nước,thương dân,fải đánh giặc để cứu nước,cứu dân ;"triết lí nhân nghĩa cũa NT chẳng wa là lòng iu nước thương dân: cái nhân nghĩa lớn nhất là phấn đấu đến cùng,chống ngoại xâm,diệt tàn bạo,vì độc lập của đất nước,hạnh phúc của nhân dân" (Phạm Văn Đồng).trong nhiều bức thư gửi tướng tá giặc minh, NT đã đứng trên lập trường của nhân dân và dân tộc,nêu cao nhân nghãi,cạch trần tội ác và bộ mặt giả nhân giả nghĩa của bè lũ chúng: "nước mầy nhân dịp họ Hồ lỗi đạo,mượn tiếng là "điếu dân phạt tội"kì thực làm việc bạo tàn,ăn cướp đất nước ta,bốc lột nhân dân ta,thuế nặng hình phiền,vơ vét của quý,dân mọn các làng ko được sống yên. nhân nghĩa mà lại thế ư? "
(lại thư trả lời Phương Chính)
Trên lập trường nhân nghĩa, NT đã khẳng định nền văn hóa VN,nền văn hiến Đại Việt và con ng` VN,1 dân tộc văn minh,anh hùng.lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng,NT đại diện cho đất nước chiến thắng đã nêu cao già trị lớn lao của truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc ta:
"như nước đại việt ta từ trước,
vốn xưng nền văn hiến đã lâu,
núi sông bờ cõi đã chia,
phong tục bắc nam cũng khác
từ triều đinh,lê,lí,trần,bao đời gây nân độc lập,
cùng hán,đường,tống,nguyên, mỗi bên xưng đế 1 phương.
tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau
song hào kiệtđời nào cũng có".
Nền văn hiến đại việt,nền "văn hóa thăng long" được hình thành,xây đựng và phát triển wa 1 wa' trình lịch sử "đã lâu",đã có "từ trước" đằng đằng mấy nghìn năm. đại việt ko chỉ có lãnh thổ chủ quyền "núi sông bờ cõi",mà còn có thuần phong mĩ tục mang bản sắc riêng,có lịch sử riêng,chế độ riêng "bao đời gây nền độc lập",đã từng "xưng đế 1 vương",có nhìu nhân tài,hào kiệt. phải có mấy trăm năm độc lập dưới các triều đại đinh,lê,lí,trần....,fải có những trang sử vàng chói lọi (Lưu Cung thất bại,Triệu Tiệt tiêu vong,Toa Đô,O Mã Nhi bị giết tươi,bị bắt sống,...) fải có những con ng` "trí mưu tài thức" đã làm nên "thi thư " của đại việt,của nên văn minh sông hồng, thì NT mới có thể viết nên những lời tuyên ngôn đĩnh đạc hào hùng như vậy.nếu như 400 năm về trước,trong "nam quốc sơn hà",lí thường kiệt chỉ mới xác định được hai nhân tố về lãnh thổ và chủ quyền trên ý thức quốc gia và lập trường dân tộc, thì trong "bình ngô đại cáo", NT đã bổ sung thêm 4 nhân tố nữa,đó là :văn hiến,phong tục,lịch sử và nhân tài. diều đó cho thấy ý thức dân tộccủa nhân dân ta đã phát triển trên 1 tầm cao mới trong thế kỉ XV,và đó cũng là tinh anh,tinh hoa của tư tưởng NT.
2. Quân cuồng minh đã thừa cơ gây hoạ.
Năm 1407,nhà minh sai trương phụ,mộc thạnh mang mấy chục vạn quân kéo sang xâm lược nước ta.lúc đầu thì lấy cớ "phù trần diệt hồ",nhưng sau đó,chúng đã chia cắt đất nước ta thành quận,huyện,thi hành 1 chính sách cai trị vô cùng độc ác :
"quân cuồng minh đã thừa cơ gây hoạ,
bọn gian tà còn bán nước cầu vinh".
NT đã căm giận lên án tội ác vô cùng dã man của quân "cuồng minh".chúng đã tàn sát nhân dân ta 1 các man rợ :
"nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,
vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ".
Sử sách còn ghi lại bao tội ác chống chất của giặc minh trong suốt 1 thới gian dài hơn 20 năm "dối trời lừa dân,đ3 muôn nghìn kế" : rán mỡ ng` để lấy dầu,rút ruột ng` treo lên cây,thui ng` trên giàn lửa,phanh thây đàn bà có thai,...chúng bất nhân dân ta fải xuống biển mò ngọc trai,lên rừng sâu đãi cát,tìm vàng,cống nạp ngà voi,hươu đen,trả biếc...sưu thuế chồng chất,phu phen lao dịch nặng nề.chúng đã tàn fá môi sinh,môi trường,dồn nhân dân ta vào bước đường cùng,vào hố diệt vong:
"bại nhân nghĩa nát cả đất trời
nặng thuế khóa sạch ko đầm núi
(...)vét sản vật,bắt chim trả,chốn chốn lưới chăng
nhiễu nhân dân,bẫy huơu đen,nơi nơi cạm dặt
tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ
nheo nhóc thay kẻ góa bụa khốn cùng..."
Đằng sau những hành động dã man,mưu mô xảo quyệt,là bộ mặt ghê tỏm lũ ác ôn,bầy wỷ sứ fương bắc đang hoành hành trên xương máu.nước mắt,trên tính mạng và tài sản nhân dân ta :"thằng há miệng,đứa nhe răng,máu mỡ bấy no nê chưa chán". tội ác của giặc minh đối với nhân dân ta,ko thể ghi hết tội,ko thể rửa hết mùi dơ bẩn,trời đất ko thể dung tha,ng` ng` đều cặmận.câu văn cảm thán của NT cắt lên như 1 lời nguyền,chất chứa căm hờn,oán jận,xúc động lay tỉnh hổng ng`:
"độc ác thay,trúc nam sơn ko ghi hết tội
dơ bẩn thay,nước đông hải ko rửa sạch mùi!"
Lấy trúc nam sơn,sông đông hải,cái vô hân để nói về tội ác và sự nhơ bần của quân "cuồng minh",cái cùng cực,cái vô cùng, NT đã ghi sâu vào lòng ng`,vào bia miệng đến nghìn năm vẫn chưa fai. NT đã từng "tiển cha lên ải bắc...",từng nếm mật nằm gai,là chứng nhân của lịch sữ gọi vua nhà minh hiếu chiến là "giảo đồng" (trẻ ranh, nhảy ranh),lũ tướng tá giặc minh là đồ "nhút nhát".đó cũng là tiếng nói căm thù,khing bỉ,là ý chí sắt đá chống quân xâm lược ,chống lũ bành trướng phương bắc tham tàn,hiếu chiến:
"thằng nhãi ranh Tuyên Đức động binh ko ngừng,
đồ nhút nhát Thạnh,Thăng đem dầu chũa cháy!".
.ta đây núi lam sơn dấy nghĩa
Lãnh tụ cuộc khỡi nghĩa là Lê Lợi.trong bic vĩnh lăng,các bài thơ "hạ tiệp","đề kiếm"...đều có nói đến lê lợi,nhưng chỉ trong "BInh2 ngô đại cáo",lê lợi mới được thể hiên 1 cách tuyệt đẹp,tiêu biểu cho tinh hoa và khí phách của đại việt.là 1 anh hùng của nhân dân già lòng iu nước,nuôi chí lớn phục thù,phục quốc,đã từng nhìu năm mai danh ẩn tích đón đợi thời cơ:
"ta đây,
núi lam sơn dấy nghĩa.
chốn hoang dã nương mình".
Con ng` ấy đã gắn bó với nhân dân,đã đau trong nỗi đau lấm than của dân tộc,đã "nếm mật nằm gai",đã "đau lòng nhức óc suốt mấy chục năm trời",quyết ko đội trời chung với giặc:
"ngẫm thù lớn há đội trời chung,
căm giặc nước thề ko cùng sống"
Con ng` ấy tiêu biểu cho trí tuệ VN,có 1 nhãn wan lịch sữ nhìn suốt thời gian và nắm chắc vận mệnh dân tộc:
"quên ăn vì jận,sách lược sao suy xét đã tinh,
ngẫm trước đến nay,lẽ hưng phế đắn đo càng kĩ
những trần trọc trong cơn mộng mị
chỉ băn khoăn 1 nổi đồ hồi".
Ngày đầu khởi nghĩa,quân ko wa' 2000 ng`,có lúc "cơm ăn thì sớm tối ko được 2 bữa,áo mắc thì đông hè chỉ có 1 manh,...khí giới thì thật tay ko". (quân trung từ mệnh tập).thế và lực,giữa ta và giặc vô cùng chênh lệch :"vừa lúc cờ khởi nghĩa dấy lên-chính lúc quân thù đang mạnh". khó khăn,thử thách chồng chắt nặng nề.ngặt nghèo nhất là thiếu nhân tài hào kiệt:
"tuấn kiệt như sao buổi sớm
nhân tài như lá mùa thu
việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần
nơi duy ác hiếm ng` bàn bạc".
Ng` anh hùng áo vải Lam Sơn,1 mặt "cỗ xe cầu hiền,thường chăm chăm còn danh fía tả",mặc # nêu cao quyết tâm "gắng chí phục thù jan nan",đồng cam cộng khổ với tướng sĩ,đoàn kết toàn dân để đánh giặc:
"nhân dân 4 cõi 1 nhà,dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới,
tướng sĩ 1 lòng phụ tử,hòa nước sông chén rượu ngọt ngào".
Sức mạnh của nghĩa quân bất nguồn từ sức mạnh vô tận của nhân dân,của lực lượng đông đảo "manh lệ chi đồ tứ tập",của đoàn nghĩa sĩ "phụ tử chi binh nhất tâm".điều đó cho thấy cuộc khởi nghĩa lam sơn là 1 cuộc chiến tranh nhân dân do ng` anh hùng áo vải lãnh đạo.sức mạnh của nhân dân,tài năng xuất chúng của lãnh tụ là nguồn gốc của chiến thắng.ng` anh hùng ấy là 1 thiên tài quân sư "sách lược thao suy xét đã tinh...lẽ hưng phế đắn đo càng kĩ".ng` anh hùng ấy đã phát huy tinh hoa nền quân sự VN,để chỉ đạo chiến tranh,phát huy mọi tiềm năng của dân tộc,của tướng sĩ để chiến đấu và chiến thắng:
"thế trận xuất kì,lấy yếu chống mạnh
dùng quân mai phục,lấy ít địch nhiều"
Có thể nói,cảm xúc trữ tình trong "bình ngô đại cáo" được thể hiện wa hình ảnh lê lợi,ng` anh hùng nghĩa quan lam sơn.lê lợi vừa bình dị,vừa vĩ đại,vị cứu tinh của đất nước xuất hiện và nếm trãibao cay đắng lầm than cùng nhân dân,từ máu đổ xương tan mà "nên công oanh liệt ngàn năm".NT đã có sự nhập thân,hóa thân kì diệu khi thể hiện tài trí,khí phách và tầm vóc vĩ đại của lê lợi,1 mặt nêu cao lòng tự hào dân tộc,tự hào về nền văn hiến VN,mặt # cũng thể hiện nhân cách,chí hướng,tài trí và tâm huyệt của mình.với cảm hứng anh hùng và cảm xúa trữ tình,NT đã dành những câu văn,đoạn văn đẹp nhất khi khac91 họa hình ảnh vị lãnh tụ nghĩa quân Lam Sơn.