Hướng dẫn làm bài:
1. Giới thiệu
- Cha ông ta xưa đã dạy con cháu rằng: “Lời nói không mất tiền mua. Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”, lại cũng nhắn nhủ rằng: “Chuông kêu thử tiếng người ngoan thử lời”. Như thế đủ biết, lời nói có vai trò quan trọng đến nhường nào trong cuộc sống.
- Nhà thơ Trang Thế Hy, sau bao trải nghiệm cuộc đời, cũng đã góp thêm một tâm sự về lời nói bằng bài thơ rút ruột.
2. Triển khai
a. Nội dung vấn đề đặt ra trong bài thơ của Trang Thế Hy
- Khi chiếc lá úa rụng là khi nó thấu hiểu đến tận cùng sự phù du của đời sống, khi người phụ nữ trở thành vợ là khi mối lo âu về sự tàn phai nhan sắc, nhạt phai tình cảm bắt đầu nhen nhóm, khi người đàn ông đã về già là khi sự tự tin vào sức mạnh và sức hấp dẫn đàn ông của mình sút kém. Tình thế ấy dễ tạo cảm giác bi quan, buồn nản hoặc có thể hình thành tâm lý buông xuôi, bất mãn.
- Tất cả những lời nói mà lá, người vợ trẻ và ông già được nghe đều là lời nói dối: cái phù du mới đẹp, yêu rồi mới phát hiện ra em đẹp (đồng nghĩa với yêu không phải vì nhan sắc), đẹp lão - hồi còn trai chắc có số đào hoa. Song mọi lòi nói dối ở đây đều xuất phát từ thiện chí, từ mong muốn động viên, mong muốn những điều tốt đẹp nhất cho người nghe. “Nhân ái” chính là vì lẽ đó. Vì nói dối như một biểu hiện của thấu hiểu, đồng cảm và thương yêu. Vì lời nói dối song rất đẹp ở cả cách nói và mục đích nói.
- Nỗi ngậm ngùi tiếc nuối cho thực tế có quá nhiều lời nói dối không nhân ái chính là biểu hiện của mong muốn con người biết nghĩ cho nhau, vì nhau để tránh làm nhau bị tổn thương hoặc mê muội, nhầm lẫn trước những lời nói dối không nhân ái.
b. Đánh giá quan niệm của Trang Thế Hy
- Rất nhân ái trong cách nhìn nhận một hiện tượng của đòi sống: hiện tượng nói dối. Nhân ái ở chỗ đã nhìn ra mặt tích cực của những lời nói dối: nó có thể đem lại niềm vui - chứ không phải sự nhầm lẫn, nó là sự động viên cần thiết - chứ không phải sự lừa mị, nó nâng đỡ con người để tiếp thêm sức sống - chứ không phải là sự nịnh bợ xuất phát từ nhu cầu lợi dụng hay từ thói giả tạo tầm thường. Nhân ái cả trong lời kết luận đầy ngậm ngùi về thực trạng (lời nói dối ta phải nghe hàng ngày là lời nói dối không nhân ái).
- Rất sâu sắc khi đánh giá cao vai trò của lời nói trên cơ sở xác định rõ động cơ, mục đích và cách thức của những lời nói ấy. Thực tế cho thấy, đôi khi nói điều gì không quan trọng bằng nói với mục đích gì, nói như thế nào, lúc nào và với ai. Hiểu được những điểu này lời nói mói có tác dụng tích cực và đạt hiệu quả mong muốn.
- Rất thâm thúy trong cách phê phán một hiện tượng của đời sống con người: nói dối vì những mục đích không tốt đẹp (để lừa dối, để lợi dụng, để hãm hại người khác). Phê phán nhẹ nhàng mà thấm thía bởi khi nói dối không nhân ái vừa là hại người, vừa làm mình trở nên tồi tệ.
c. Liên hệ - rút ra bài học
- Tự nhìn nhận, đánh giá lại bản thân mình qua việc tự kiểm soát lại những lời nói của mình với người khác (nói thật hay nói dối, cách nói sự thật và mục đích của việc nói dối, những lời nói như thế đem lại điều gì?).
- Bài học:
+ Cần thận trọng, cân nhắc từng lời nói vì lời nói ra không chỉ có tác dụng thể hiện suy nghĩ, tình cảm của người nói mà còn có khả nâng tác động đến nhận thức, tình cảm và quan hệ giữa người nói và người nghe. Việc thận trọng, cân nhắc sẽ tạo ra những lời nói thích hợp với hoàn cảnh và thực hiện được mục đích một cách hiệu quả vì nếu thiếu thận trọng có thể sẽ dẫn đến lỡ lời – lời nói ra không phù hợp với hoàn cảnh, với đối tượng hoặc không chuẩn xác sẽ không có hiệu quả thậm chí còn có thể làm tồn hại đến các quan hệ trong đời sống.
+ Cần có sự linh hoạt trong cách nói và lựa chọn nội dung nói. Song quan trọng nhất là lời nói nên xuất phát tư cái tâm tốt lành, từ thiện chí với những điều tốt đẹp dành cho con người và cuộc sống. Đó là cách tốt nhất để được nhiều người biết đến và yêu quý.
3. Kết luận
- Đê thành công trong giao tiếp, cần biết lựa chọn nội dung và cách diễn đạt, cũng cần xác định và thể hiện một thái độ thiện chí với nội dung giao tiếp và với người nghe.
- Một cuộc giao tiếp thành công làm người nói đạt mục đích và người nghe có được cảm giác thoải mái, vui vẻ thực sự. Khi ấy, việc giao tiếp sẽ thực sự là sợi dây tinh thần bền chặt nối kết mọi người.