Tình yêu là đề tài không bao giờ cũ trong thi ca nhạc họa, mỗi nghệ sĩ luôn đem đến cho người đọc nhũng cảm nhận thẩm mĩ sâu sắc về tình yêu theo cách của riêng mình... Không mãnh liệt dạt dào như Xuân Diệu, không mộc mạc chân quê như Nguyễn Bính... Xuân Quỳnh đến với tình yêu bằng trái tim nồng hậu chân thành của người phụ nữ. Qua giọng thơ nhẹ nhàng nữ tính của mình Xuân Quỳnh đã chiếm trọn tình cảm của bao thế hệ trẻ yêu thơ mà đặc biệt là thơ tình. Thơ là tiếng nói của con tim là linh hồn của cảm xúc do đó một bài thơ không chỉ đơn thuần là bức tranh, câu chuyện mà nhà thơ muốn kể, mà đó còn là một mãnh tâm hôn mà mỗi nhà thơ muốn gởi gắm tới bạn đọc. Bài thơ "Sóng" của Xuân Quỳnh cũng vậy, đó không chỉ là câu chuyện kể riêng về sóng, mà đó là cả tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam.
Sóng là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ của Xuân Quỳnh, được viết vào năm 1967 in trong tập thơ "Hoa dọc chiến hào", bài thơ là tiếng lòng thiết tha thầm kín của người phụ nữ đang yêu, qua hình tượng sóng Xuân Quỳnh lột tả được những cung bậc cảm xúc, nhũng biến thái tinh vi của tình cảm khi yêu, đồng thời qua "Sóng" người đọc còn thấy được vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam.
Con sóng tồn tại trong thơ Xuân Quỳnh như một sinh thể thục sự, sóng cũng có những cảm xúc, những cung bậc, nhưng nhịp điệu dường như giữa em (Xuân Quỳnh) và sóng có một sợi dây nối lại với nhau ... sóng và em là hình tượng xuyên suốt bài thơ. Nhân vật trữ tình mượn hình tượng sóng, mượn những đặc tính của sóng để thể hiện tâm tư tình cảm của mình. Chính trong lúc ấy em và sóng hóa thân cho nhau. Mặt khác khi tâm hồn của người phụ nữ đã dâng lên quá đỗi, con sóng kia như bất lực vì thế mà em tách ra khỏi sóng để nói lên được tiếng lòng tha thiết của mình. Thay cho lời mở đầu, con sóng hiện mình với những trạng thái tâm lí đối cực nhau, cũng thông qua đó mà Xuân Quỳnh nói lên được những cảm xúc ngay trong chính tình yêu của mình.
"Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nỗi mình
Sóng tìm ra tận bể
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ".
Ngay ở mở đầu bài thơ người đọc đã cảm nhận được có cái gì đó như đối nghịch, tương phản. Đó chính là sụ tương phản giữa "dữ dội" vói "dịu êm" , giữa "ồn ào" và “lặng lẽ". Bằng những thuộc tính vật lí của sóng, Xuân Quỳnh mượn nó để diễn tả được cái thuộc tính tâm lí của người phụ nữ đang yêu. Khi yêu con người ta luôn bị đặt trong hàng trăm thứ cảm xúc, và cũng chính sự phức tạp, đa dạng của những thứ cảm xúc ấy đã tạo nên đặc trưng riêng biệt của tình yêu. Cái dữ dội, dịu êm, ồn ào, lặng lẽ chính là tổ hợp những cảm xúc của cô gái khi yêu. Nhưng tại sao Xuân Quỳnh lại để cho "dữ dội" , “ồn ào" đứng trước "dịu êm", "lặng lẽ"? có phải chăng nữ sĩ muốn nhấn mạnh cái ý nhị kín đáo, cái rụt rè e thẹn cái lặng lẽ của người con gái khi yêu. Trong tình yêu luôn có những phút giây thăng hoa, mãnh liệt song cũng cần đến những giai điệu lặng im ... chính trong cái lặng lẽ và dịu êm đã thể hiện một cái gì đó rất nữ tính, rất riêng của Xuân Quỳnh, vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ hiện đại không chỉ thể hiện ở sự kín đáo dặt dè, mà còn được thể hiện qua bản lĩnh khát vọng chủ động kiếm tìm hạnh phúc cho mình. Đây chính là vẻ đẹp của người phụ nữ hiện đại, khác với người phụ nữ trong xã hội phong kiến luôn bị những lễ giáo khắt khe kìm hãm hạnh phúc của mình.
"Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể".
Sông là cái giới hạn nhỏ hẹp mà nơi đó không thể ôm chân được sóng. Sóng, hay nói cách khác là em bằng tình yêu và bản lĩnh mạnh mẽ của mình đã quyết định "tìm ra tận bể", ở đây rất ít người để ý đến chữ "tìm", con sóng không phải để cho mình tự trôi đi mà là con sóng "Tìm ra tận bể" . "Tìm" là một động từ thể hiện được tính chủ động, khát khao đi tìm một giới hạn lớn hơn, một tình yêu lớn hơn đó là "bể"." Bể" là hình tượng biểu thị cho tình yêu lớn lao, chân trời hạnh phúc mà con sóng muốn đến ... Người phụ nữ cũng vậy họ luôn mang trong mình khát vọng tình yêu và hạnh phúc, họ muốn làm chủ số phận của mình, muốn làm chủ tình yêu của mình.
Khi sóng bước ra khỏi giói hạn của con sông hạn hẹp cũng như cô gái đã tìm được cho mình tình yêu, trước muôn trùng sóng bể, giữa biển lớn tình yêu người con gái luôn trăn trở bâng khuâng về tình yêu của mình đó là một tâm lí hết sức tự nhiên của bao người con gái. Xuân Quỳnh cũng khẳng định một quy luật mang tính tất yếu của tự nhiên .
"Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ".
Trải qua bao tháng năm, bao giông tố, con sóng vẫn là sóng và cũng như thể tình yêu lúc nào cũng âm ỉ, vẫn bồi hồi trong ngực trẻ. Tình yêu là một dấu hỏi lớn mà hầu như mỗi con người khi yêu cũng đều muốn tìm nguồn gốc của nó.
"Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Tự nơi nào sóng lên
Sóng bắt đâu từ gió
gió bắt đầu từ đâu
em cũng không biết nữa
khi nào ta yêu nhau."
Cô gái cô kiếm tìm cắt nghĩa tình yêu nhưng đến cuối cùng thì cô tự tách mình ra khỏi sóng tự nhận, tự thốt lên tình cảm của mình "Em cũng không biết nữa / Khi nào ta yêu nhau?" Một câu trả lời rất ngây thơ tụ nhiên của cô gái trẻ, là sự bày tỏ tình yêu rất riêng, rất Xuân Quỳnh.
Một trong những biểu hiện của tình yêu đó chính là nỗi nhớ. Rõ ràng nếu con người ta không yêu thì sẽ không nhớ và ngược lại, từ đây có thể thấy nỗi nhớ chính là thước đo của tình yêu. Bằng việc diễn tả nỗi nhớ sâu sắc của mình Xuân Quỳnh giúp người đọc cảm nhận về tình yêu một cách rõ ràng nhất.
"Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Òi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức".
Đây có lẽ là đoạn thơ hay nhất, dạt dào cảm xúc nhất trong bài thơ. Trước tiên nhìn về hình thức, đoạn thơ này có sáu câu thơ, nhiều hơn những đoạn thơ khác. Có phải chăng nữ sĩ như muốn nói cho đủ, nói cho hay, cho sâu về nỗi nhớ của mình. Qua biện pháp điệp từ "con sóng" và biện pháp đối lập giữa "dưới lòng sâu" và "trên mặt nước" Xuân Quỳnh đã lột tả được một nỗi nhớ da diết, dạt dào, mang một nỗi buồn tâm trạng. Khó mà đo được chiều dài của nỗi nhó, nó nằm ở trên mặt nước, ở dưới lòng sâu. Dù mỗi con sóng nằm ở vị trí nào đi chăng nữa thì chúng đều mang trong mình một nỗi nhớ đó chính là nhớ bờ. Nỗi nhớ của Xuân Quỳnh thực sự là một nỗi nhớ khó diễn đạt bằng lời , bởi lẽ nó mênh mông quá, sâu quá. Nỗi nhớ không chỉ nằm ở không gian mà nó còn được đo bởi thước đo của thời gian "ôi con sóng nhớ bờ" "ngày đêm không ngủ được". Nỗi nhớ vượt lên trên cả không gian, thời gian, nó ăn sâu vào trong tiềm thức, nhận thức. Nỗi nhớ không chỉ nằm ở nhận thức của người con gái khi yêu mà nó còn ăn sâu, xâm chiếm đi sâu vào trong mơ, trong tiềm thức của cô gái "cả trong mơ còn thức".
Như vậy có thể thấy thông qua nỗi nhớ, một nỗi nhớ mãnh liệt da diết vượt trên cả không gian và thời gian đi từ nhận thức sang tiềm thức đã giúp người đọc thấy được một tình yêu tỉ lệ thuận với nỗi nhớ.
Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương.
Trong tình yêu, nếu như nỗi nhớ là một điều kiện cần thì thủy chung là điều kiện đủ. Thủy chung son sắc một lòng là đức tính vốn có của người Việt Nam, điều ấy được thể hiện rất rõ qua thơ ca dân tộc.
Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
Trong bài thơ của mình Xuân Quỳnh đã không bỏ quên đức tính cao đẹp ấy. "dẫu xuôi" , "dẫu ngược", ở đây người đọc cảm nhận được một sự chấp nhận hy sinh. Xuân Quỳnh đã dùng cách nói ngược "xuôi về bắc", "ngược về nam" .. dường như tình yêu đã bao trùm lên lí trí, chiếm lấy toàn bộ tâm hồn của người con gái đang yêu, thế nhưng chính "phương anh" - tình yêu của em là cái kim chỉ nam cho mọi hành động của em. Tình yêu làm mất phương hướng , nhưng cũng chính trong tình yêu con người tìm ra phương hướng thực sự cho mình. Thực sự khi nói về "phương anh" Xuân Quỳnh đã có con mắt nhìn sâu sắc trong tình yêu nó không cụ thể nhu Đông, Tây, Nam, Bắc, nó chính là phương anh, đây là một sự sáng tạo một cách độc đáo thể hiện tâm lòng son sắc thủy chung một lòng một dạ trong tình yêu của người phụ nữ Việt Nam.
Như một lời khẳng định về tình yêu, cho tình yêu, Xuân Quỳnh đã viết nên:
"Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở".
Nếu như ở đoạn thơ trên "bờ" là đối tượng của nổi nhớ thì ở đây "bờ" là điểm đến của những con sóng. Những con sóng ở khơi xa luôn gồng mình vượt qua muôn vàn cách trở để tìm về bờ, như người con gái đang yêu luôn cố gắng tin yêu vượt qua mọi rào cản để tìm đến bến bờ của tình yêu.
Đứng giữa biển lớn của tình yêu, giữa thiên nhiên con người không khỏi lạc lõng bâng khuâng trước sự ngắn ngủi của cuộc đời, của tuổi xuân. Xuân Quỳnh cũng thế, nữ sĩ ý thúc được sự hữu hạn của cuộc đời trước sự vô hạn của thời gian. Làm sao có thể tránh khỏi cảm giác lo lắng bâng khuâng trong tình yêu?
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Nhưng biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa.
Cuộc đời dài là vậy nhưng đứng trước cái vĩnh hằng của tạo hóa thì nó chẳng qua cũng chỉ là một cái chớp mắt ngắn ngủi, cũng như biển dâu có rộng có lớn thì cũng bị giới bạn bởi bờ. Xuân Quỳnh yêu, có lẽ vì đã yêu nên cô có nhũng suy nghĩ, những lo âu về cuộc đời và tình yêu như thế.
Trước nhũng lo âu trăn trở Xuân Quỳnh đã ước mơ cho mình về một tình yêu vĩnh hằng, cô bất tử hóa tình yêu của mình bằng cách.
Làm sao được ta ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ.
Xuân Quỳnh ý thức được giũa cái tôi và cái ta, giữa cá nhân với tập thể. Một khát vọng lớn lao cao cả là hòa mình vào biển lớn tình yêu. Như giọt nước chỉ không cạn khi nó hòa mình vào biển cả, cũng như vậy tình yêu muốn vĩnh hằng muốn tồn tại thì chỉ có thể hòa mình vào tình cảm chung của quê hương đất nước.
Đọc bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh ta không chỉ cảm nhận được tình cảm lứa đôi mãnh liệt sâu sắc, mà đó còn là tình cảm thiêng liêng đối với cộng động của đất nước.
Một ngôi sao chẳng sáng đêm
Một bông lúa chín chẳng nên mùa vàng.
(Tố Hữu)
Thông qua hình tượng đầy sáng tạo là sóng, Xuân Quỳnh mang đến cho người đọc những cảm nhận mới mẻ về tình yêu, tình yêu đó không bó hẹp đóng khung ở tình cảm cá nhân mà nó còn được thể hiện ra tình cảm lớn của cộng đồng thời đại. Cũng qua bài thơ người đọc có thể định hình cho mình về vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ Việt Nam. Đó là vẻ đẹp của thời đại, vẻ đẹp thuần hậu chất phát đầy nữ tính, thủy chung, song cũng rất mạnh mẽ, chủ động trong tình yêu, có khát khao vươn tới hạnh phúc.
Trải qua bao thăng trầm và biến thiên lịch sử bài thơ sóng của Xuân Quỳnh vẫn đủ sức neo chặt vào trong bến đỗ tâm hồn của những ai đang yêu, đã yêu và sẽ yêu. Thơ Xuân Quỳnh không chỉ đem đến cho người đọc những quan niệm thẩm mỹ đẹp đẽ về tình yêu mà đó còn là lời nhắn nhủ, tâm sự đối với nhũng con người trẻ, trẻ tuổi và trẻ lòng.
Đúng thật, tuổi trẻ luôn gắn liền với tình yêu, thường thì con người ta yêu khi người ta còn trẻ. Tình yêu là món quà của cuộc sống , tình yêu đem lại cho con người nhiều trải nghiệm về cảm xúc và dù ở thòi đại nào, dù ở lứa tuổi nào thì tình yêu vẫn đẹp, vẫn trong sáng và những tình cảm đấy vượt qua mọi sụ băng hoại của thời gian.
Tiếng yêu từ những ngày xưa
Vượt qua năm tháng bây giờ đến ta
Tiếng yêu từ những ngày xa
Trải bao cay đắng vẫn là vẹn nguyên.
Thật khó khăn để đưa ra những định nghĩa thật đầy đủ và sâu sắc cho tình yêu, song khi nhắc đến tình yêu mỗi bạn trẻ luôn ngầm mặc định cho lòng mình đó là sự rung động tình cảm trước những người khác. Tình yêu có thể xuất phát từ sự đồng cảm giữa những trái tim đang lỡ nhịp , đó cũng có thể là sự ngưỡng mộ về tài năng, cũng có khi đó là một sự ích kỉ rất tự nhiên của con người đó khi muốn nắm giữ một ai đó. Như thế rõ ràng trong tình yêu luôn tồn tại đan xen hỗn độn một mớ những cảm xúc, đối với những người đang yêu thì luôn có những trạng thái tâm lí khó lòng mà nắm bắt, đó là những đối cực. Cũng nhu con sóng có lúc thăng, lúc trầm, lúc dạt dào mãnh liệt, lúc trầm mặc êm đềm.
Những đêm trăng hiền từ
Biển như cô gái nhỏ
Thầm thì gửi tương tư
Quanh mạn thuyền sóng vỗ
Cũng có khi vô cớ
Biển ào ạt xô thuyền
Vì tình yêu muôn thuở
Có bao giờ đứng yên.
(Thuyền và biển - Xuân Quỳnh)
Tình yêu trong sáng đẹp đẽ là vậy, thế nhưng ơ đâu đó vẫn còn có những con người vì yêu một cách thái quá, vì không nhận ra ý nghĩa thực sự của tình yêu mà làm cho tình yêu trở nên xấu đi. Tình yêu luôn cần có sự hy sinh và khát vọng vươn tới hạnh phúc, đó là tình yêu cao thượng. Yêu là làm cho người mình yêu cảm thấy hạnh phúc, hạnh phúc ấy chính là tự do, để cho đối phương có quyền lựa chọn con đường hạnh phúc của mình như những con sóng tụ do tung hoành giữa đại dương rộng lớn.
Tình yêu càng đẹp càng trọn vẹn khi tình cảm thực sự xuất phát từ con tim của hai phía. Những giận hờn, những ghen tuông là chất xúc tác cần có để tạo nên một tình yêu đẹp. Có ai đó đã từng nói "hạnh phúc là đấu tranh" đúng thế, nếu như tình yêu hạnh phúc đến và đi một cách quá dễ dãi thì những hạnh phúc, tình yêu ấy dễ tan biến. Tình yêu cần phải vượt qua những khó khăn gian khổ những giận hờn giúp cho những người yêu nhau hiểu về nhau hơn. Và cũng vì thế mà tình yêu luôn cần đến sự chung thủy bền vững, tình yêu đến với những ai biết chờ đợi, biết hy sinh và nhường nhịn. Vì con người là tổng hòa của các mối quan hệ , con người không thể tách rời với cộng đồng vì vậy mà tình yêu cũng không nên chỉ dừng lại ở tình cảm cá nhân. Mỗi con người, mà đặc biệt là giới trẻ hiện nay, đứng trong thời đại mà cái "tôi" lên ngôi, thì bên cạnh việc khẳng định , thể hiện tình cảm, giá trị của bản thân thì mỗi cá nhân lấy cái "tôi" của mình hòa vào cái "ta" chung góp phần làm cho thế giới đẹp hơn, "người với người sống để yêu nhau". Nội hàm của tình yêu thì rất rộng lớn, tình yêu hình thành từ khi con người có những nhận thức về thế giới xung quanh.
Tình yêu bắt đầu với những tình cảm thân thương đối với những điều nhỏ nhặt, tình yêu lớn dần hơn đối với gia đình anh em, hay đối với người tình của mình, tình yêu được mở rộng, góp mình vào tình yêu quê hương, tình yêu đất nước, tình yêu giữa người với người trên hành tinh này.
Bản thân của mỗi người trẻ hiện nay, trước hết phải nắm được ý nghĩa của tình yêu thực sự, không ngừng hoàn thiện, trau dồi những đức tính cần có của tình yêu, không ngừng hoàn thiện bản thân. Đồng thời cần phải xa rời hiện tượng sống ảo, yêu thực dụng, yêu mù quáng mà đánh mất đi bản chất tốt đẹp nhân sinh, nhân đạo cao quý của tình yêu. Mỗi cá nhân hòa tình yêu của mình vào "biển lớn của tình yêu" góp phần làm cho xã hội tươi đẹp để mỗi con người đều được sống giữa yêu thương, quét sạch chữ nghĩa cá nhân ích kỉ hẹp hòi. Con sóng mãi mãi xô bờ, tình yêu không bao giờ dừng lại, người ta yêu khi người ta trẻ và có lẽ Xuân Quỳnh trẻ mãi trong lòng bao thế hệ thanh niên bởi lẽ nữ sĩ chưa bao giờ ngừng yêu.
Sóng của Xuân Quỳnh trải qua bao thăng trầm biến thiên, bao giông bão của thòi đại vẫn đủ sức định hình trong lòng người đọc về một hồn thơ nữ tính, nồng hậu thiết tha, mãnh liệt và đầy khát khao hạnh phúc. Không gồ gề, gân guốc, Sóng của Xuân Quỳnh êm đềm và mềm mại vẫn tiếp tục chảy trôi vào dòng chảy văn học của thời đại như một minh chứng cho cái tài , cái tâm của nữ sĩ cống hiến cho văn học dân tộc, đồng thời đó còn tiêu biểu cho vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam, là lời thỉ thủ tâm tình của nhà thơ gởi đến bao thế hệ mai sau:
"Thật chẳng bao giờ anh hiểu em đâu
Lòng người con gái đằng sau bao câu chữ
Cũng nhẹ nhàng như làn môi em thở
Cũng cồn cào như cơn bão nghiêng đêm".