Hướng dẫn
- Xác định thể loại làm bài: Văn chứng minh.
- Đối tượng cần chứng minh: nhân dân Việt Nam ta luôn luôn sống theo đạo lí “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, “Uống nước nhớ nguồn”.
- Chủ đề: Sự nhớ ơn.
Lưu ý: Ở đây có hai câu tục ngữ với hình thức tuy khác nhau nhưng bổ sung cho nhau về mặt ý nghĩa:
a. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây: biết ơn người đã tạo ra thành quả cho ta hưởng thụ.
b. Uống nước nhớ nguồn: biết ơn nguồn cội.
- Giải thích những từ ngữ, hình ảnh trọng tâm trong đề bài:
a. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
+ Ăn quả là gì?
- Nghĩa là hưởng thụ thành quả do người khác mang lại.
+ Kẻ trồng cây là gì?
- Người tạo ra thành quả cho chúng ta thừa hưởng.
- Nghĩa cả câu (lời khuyên): biết ơn người đã tạo ra thành quả cho ta hưởng thụ.
b. Uống nước nhớ nguồn
+ Uống nước là gì?
- Nghĩa là hưởng thụ những giọt nước ngọt lành. Ý chỉ cái lành, cái tốt.
+ Nhớ nguồn là gì?
- Biết nhớ ơn tới nguồn cội, tổ tiên, ông bà.
- Nghĩa cả câu (lời khuyên): nhớ ơn đến nguồn cội, tổ tiên của ta khi ta được hưởng những cái tốt, cái lành.
* Tuy là hai câu tục ngữ khác nhau về hình thức nhưng có chung một ý nghĩa, cần giải thích nghĩa ở cả hai câu này gần gũi nhau. Đề cao giá trị, ý nghĩa của hai câu về mặt tinh thần trong cuộc sống của mỗi con người Việt Nam.
Dàn bài
I. Mở bài
- Dẫn dắt: “Trong kho tàng ca dao, tục ngữ của ông cha ta đã đúc kết biết bao kinh nghiệm sống quý báu...”.
- Nêu nội đung của hai câu tục ngữ.
- Trích dẫn hai câu tục ngữ.
- Chuyển ý bằng cách đặt câu hỏi để tạo sự liên kết (ra sao? như thế nào?)
II. Thân bài
- Từ ngữ liên kết: Thật vậy, quả đúng như vậy.
- Lời dẫn.
1. Giải thích từ ngữ trọng tâm trong câu tục ngữ (Nghĩa đen => Nghĩa bóng).
a. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
+ Ăn quả là gì?
- Nghĩa là hưởng thụ thành quả do người khác mang lại.
+ Kẻ trồng cây là gì?
- Người tạo ra thành quả cho chúng ta thừa hưởng.
- Nghĩa cả câu (lời khuyên): biết ơn người đã tạo ra thành quả cho ta hưởng thụ.
* Trồng được một cây ăn quả phải mất nhiều năm, lại tốn rất nhiều công sức để vun phân tưới nước, tỉa lá bắt sâu. Cũng giống như người làm ra hạt gạo phải trải qua không biết bao nhiêu cực khổ nhọc nhằn, nào dầm sương giãi nắng, nào chân lấm tay bùn, cày bừa cấy gặt,... Ta được ăn trái ngọt, được bát cơm đầy chẳng lẽ ta không nghĩ đến công lao của những người đã đổ mồ hôi ra trồng trọt để ta thừa hưởng hay sao? Ngụ ý câu này khuyên ta nên tỏ lòng biết ơn kẻ đã cưu mang giúp đỡ mình. Một trong những cách đáp đền công ơn đó là ta không được sống ích kỉ, mà sống vì mọi người, cho mọi người.
b. Uống nước nhớ nguồn
+ Uống nước là gì?
- Nghĩa là hưởng thụ những giọt nước ngọt lanh. Ý chỉ cái lành, cái tốt. :
+ Nhớ nguồn là gì?
- Biết nhớ ơn tới nguồn cội, tổ tiên, ông bag.
- Nghĩa cả câu (lời khuyên): nhớ ơn đến nguồn cội, tổ tiên của ta khi ta được hưởng những cái tốt, cái lành.
* Sông hay suối nào cũng vậy, đều có nguồn xuất phát của nó. Uống nước ta phải nhớ ơn nước đã giúp ta đỡ khát hôm nay. Ngụ ý nói con người ai lại không có tổ tông, nguồn cội. Ta phải nhớ ơn tiên tổ, những đấng đã có công gầy dựng nên cơ nghiệp vững chãi cho ta được có mặt ngày nay. Kẻ nào quên ơn của tiên tổ kẻ đó không đáng được làm người.
2. Đưa ra các nguồn dẫn chứng
a. Trong thời đại lịch sử xa xưa
- Trong quá trình dựng nước và giữ nước của cha ông chất chứa bao mồ hôi, xương máu của các vị anh hùng dân tộc: Hai Bà Trưng, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi,... Vì thế đất nước và dân tộc mới có thể bền vững mãi mãi. Từ đó, con cháu đời sau mới được hưởng thái bình, ấm no, hạnh phúc. Bổn phận chúng ta là thế hệ sau phải biết nhớ ơn công lao của các vị anh hùng ấy.
- Bác Hồ bôn ba bao nhiêu năm ở nước ngoài, chịu biết bao cực khổ, gian truân mong muốn tìm ra con đường giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ. Bổn phận chúng ta là học sinh, chúng ta phải luôn khắc cốt ghi tầm câu nói đời đời nhớ ơn Bác Hồ vĩ đại
b. Trong thời đại hiện nay
Ngày 20/11, ngày mà những học sinh trong tà áo trắng thể hiện sự tri ân của mình đối với những người thầy, người cô đã nâng bước cho mình trên con đường tri thức.
- Ngày Quốc giỗ mùng 10 tháng 3 (âm lịch) là ngày mà con cháu Việt Nam hướng về các vị Hùng Vương - cha anh ngày trước đã có công xây dựng và giữ gìn đất nước bền vững. Đây cũng là hành đọng thể hiện sự nhớ ơn.
- Đảng và Nhà nước ta đề tưởng nhớ sự hi sinh cao cả của các bà mẹ đã cống hiến những người con anh hùng cho Tổ quốc, đã phong tặng danh hiệu “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”, xây cất những căn nhà tình thương tình nghĩa cho các chiến sĩ đã có công với cách mạng. (Những điều này thể hiện sự nhớ ơn đến những con người huyền thoại đã hi sinh một phần thân thể của mình cho sự độc lập, tự do của dân tộc.
c. Trong thơ văn
- Uống nước nhớ người đào giếng.
- Uống nước chớ quên người đào mạch. .
d. Mở rộng
Lên án, chê trách những kẻ vong ơn bội nghĩa, chỉ biết đến bản thân mình mà quên đi công ơn của những vị cha anh đi trước. Chúng ta cũng có những câu nói thể hiện sự vô ơn:
- Ăn cháo đá bát.
- Có mới nới cũ.
- Có trăng quên đèn.
- Qua cầu rút vấn.
III. Kết bài
- Từ ngữ liên kết: Qua những điều vừa phân tích trên cho ta thấy.
- Khẳng định lại ý nghĩa của hai câu tục ngữ: Sự nhớ ơn là một trong những đức tính tốt đẹp cần giữ gìn và phát huy.
- Liên hệ bản thân: Bản thân luôn nhớ ơn công lao của các vị anh hùng dân tộc ngày trước, Bác Hồ - vị Cha già vĩ đại của dân tộc Việt Nam, thầy cô và cha mẹ của mình, luôn nỗ lực phấn đấu học giỏi, chăm ngoan để không phụ lòng mọi người.
Bài làm:
Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, ca dao tục ngữ thường được xem như một quyển từ điển, chứa đựng trong đó là vô vàn kiến thức bổ ích về đời sống và những kinh nghiệm sống quý báu mà nhân dân ta đã đổ biết bao xương máu để đúc kết lại. Trong đó, nhớ ơn là một đạo lí được nhân dân ta lưu truyền từ đời này sang đời khác nhằm để răn dạy chúng ta. Và trong muôn vàn câu ca dao, tục ngữ quý báu ấy có hai câu tục ngữ mang ý nghĩa phải biết ơn cội nguồn và những người đã từng giúp đỡ ta, đó là câu “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” và “uống nước nhớ nguồn”. Vậy hai câu tục ngữ trên có ý nghĩa như thế nào?
Thật vậy, để dạy bảo cho con cháu dễ hiểu một khái niệm trừu tượng, một phẩm chất đạo đức tốt đẹp, ông cha ta thường dùng những từ ngữ, hình ảnh giản dị mà có ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống. Ăn ở đây được hiểu là động tác giữa thức ăn vào miệng, nhớ là biết ơn, kẻ trồng cây là người đã trồng ra cây có quả ngọt đó. Nghĩa đen của câu này là chúng ta khi ăn một loạt trái cây ngon ngọt nào đó, ta phải biết ơn người đã gieo trồng tạo ra quả ngọt cho ta thưởng thức. Uống là động tác đưa nước vào miệng, nhớ là biết ơn, nguồn là nơi bắt đầu tạo ra dòng nước mát ngọt. Nghĩa đen của câu này là nước mà chúng ta đang đùng là do nguồn nước tạo ra nên chúng ta phải biết ơn nguồn nước. Suy rộng ra nghĩa bóng ở hai câu tục ngữ này đó là ta phải luôn nhớ ơn nguồn cội, tổ tiên và những người đã tạo ra thành quả cho ta hưởng thụ.
Nhớ ơn - có thể nói đó là một đạo lí, truyền thống tốt đẹp mà dân tộc ta gìn giữ từ rất lâu đời và mỗi con người Việt Nam đều phải có. Trong xã hội ngày nay, sự hoà bình của đất nước, sự độc lập, tự do của dân tộc là do công ơn của Người. Bác Hồ kính yêu, vị Cha già vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Người đã bôn ba bao nhiêu năm ở nước ngoài để tìm ra con đường giải phóng dân tộc, hết lòng yêu nước, thương dân nên chúng ta phải luôn “Đời đời nhớ ơn Bác Hồ vĩ đại”. Ngoài ra, cha mẹ ta cũng là “nguồn cội”, là đấng sinh thành có công ơn to lớn đối với chúng ta nên bổn phận làm con, chúng ta phải luôn hiếu thảo, kính trọng và luôn khắc cốt ghi tâm công lao trời biển của họ. Bên cạnh đó, ta còn có những người thầy, người cô đã truyền đạt những kiến thức bổ ích cho mình và truyền những tình cảm thân thiết cho ta như ruột thịt. Và ngày 20/11 là ngày mà chúng ta thể hiện sự tri ân của mình đến họ một cách đầy thân thương nhất mặc dù đó chỉ là một cành hoa hồng, một tấm thiệp bé nhỏ, những chùm hoa điểm mười cũng là một món quà đầy ý nghĩa, chan chứa tình cảm gần gũi, trong sáng nhưng đã thể hiện sự nhớ ơn của ta dành cho quý thầy cô. Trong thơ văn, đạo lí này cũng được toả sáng qua các câu ca dao, tục ngữ “không thầy đố mày làm nên”, “Công cha như núi Thái Sơn/ Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”... Nhưng trái lại với sự nhớ ơn, ta còn bắt gặp những kẻ sống một cách vô ơn bội nghĩa, phủi đi công lao của những người đã mang đến cho mình sự no ấm, hạnh phúc. Đó thật sự là những con người rất đáng chê trách và lên án. Thể hiện cho sự vô ơn này, ta có thể kể đến những câu như “Qua cầu rút ván”, “Ăn cháo đá bát”, “Có trăng quên đèn”, “Có mới nới cũ”,...
Qua các nguồn dẫn chứng trên cho ta thấy một điều, nhớ ơn là một trong những đạo lí tốt đẹp mà nhân dân Việt Nam ta luôn ghi nhớ và làm theo. Riêng bản thân tôi sẽ luôn luôn nhớ ơn công lao của các vị anh hùng dân tộc ngày trước, Bác Hồ - vị cha già vĩ đại của dân tộc Việt Nam, thầy cô và cha mẹ của mình, luôn nỗ lực phấn đấu học giỏi, chăm ngoan để không làm phụ lòng mọi người.
Bài làm 2
Đất nước Việt Nam ta tự hào là một đất nước giàu đẹp có nhiều trang thơ văn lịch sử hào hùng. Và đằng sau những trang thơ văn lịch sử hào hùng đó là những bài học quý giá hoặc kinh nghiệm lâu đời đã được ông cha ta đúc kết và truyền lại qua bao thế hệ bằng những câu tục ngữ, ca dao ngắn gọn nhưng giàu ý nghĩa. Để bày tỏ lòng biết ơn, nhân dân ta thường mượn hai câu tục ngữ “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” và “uống nước nhớ nguồn”. Đây cũng chính là một bài học quý giá mà ông cha ta muốn truyền lại cho thế hệ về sau. Vậy ta phải hiểu hai câu tục ngữ trên một cách đúng đắn ra sao?
Quả đúng như vậy, để con cháu đời sau dễ hiểu ông cha ta thường mượn những hình ảnh gần gũi với cuộc sống để giải thích những đạo lí tốt đẹp muốn gửi gắm. Ăn nghĩa là hưởng thụ, kẻ trồng cây nghĩa là người đã tạo ra thành quả cho ta hưởng thụ, nhớ là biết ơn, nhớ ơn. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây - hiểu theo nghĩa đen có nghĩa là chúng ta an một loại quả ngon ngọt nào đó, ta phải biết nhớ ơn người đã tạo ra loại quả ngọt đó cho ta. Còn trong câu uống nước nhớ nguồn, uống nước có nghĩa là ta uống một thứ nước mát lạnh, nhớ nguồn là chúng ta phải nhớ đến cội nguồn, nơi bắt đầu của nó. Nghĩa cả câu đó là khi ta uống một thứ mát lành, trong sạch thì ta phải nhổ đến cội nguồn của nó. Cả hai câu tục ngữ này nếu ta hiểu theo nghĩa sâu xa thì nó như lời khuyên răn, nhắc nhở ta phải luôn biết ơn, tôn thờ, kính trọng những người đi trước, những người đã tạo ra thành quả tốt đẹp cho mình hưởng thụ.
Từ thời xa xưa, con người Việt Nam ta đã có truyền thống quý báu này, như truyền thuyết Thánh Gióng chống giặc Ân xâm lược đầy hào hùng. Bên cạnh đó, ta cũng không thể nào quên được các vua Hùng đã gầy dựng và tạo nên đất nước này, bảo vệ nó vững chắc và hùng mạnh suốt bao nhiêu thế kỉ. Hình ảnh Bác Hồ vĩ đại luôn là hình ảnh đại diện của đất nước Việt Nam giàu đẹp. Suốt một đời, Người đã có nhiều công lao đóng góp to lớn, cống hiến tuổi thanh xuân của mình cho sự phát triển, phồn vinh của đất nước. Dù đi đâu chăng nữa, Bác vẫn luôn giữ được nét đẹp, phong cách giản dị của người Việt Nam, thông thạo hàng chục thứ tiếng để có thể tìm ra con đường giải phóng dân tộc. Những vị anh hùng ấy luôn được người đời ghi sâu, nhớ mãi.
Cho đến ngày nay, những vẻ đẹp đó vẫn tồn tại trong trái tim người Việt Nam. Lăng Bác Hồ được xây dựng bằng tất cả tấm lòng của nhân dân để ghi nhớ công ơn của Người dành cho cả dân tộc Việt Nam. Cũng có thể kể đến khi ta nhắc đến lòng nhớ ơn đó là từng gia đình với những tình cảm quý báu như tình mẫu tử, tình bà cháu, tôn thờ tổ tiên và biết ơn họ với tấm lòng thành kính, sâu sắc. Những con đường hiện nay được mang tên những vị anh hùng như Nguyễn Trãi, Nguyễn Tri Phương, Nguyễn Trung Trực,... Tất cả những việc làm đó dù lớn hay nhỏ nhưng đều mang chung một ý nghĩa lớn lao đó là lòng biết ơn sâu sắc.
Ngoài ra trong thơ văn, chúng ta cũng có thể dễ dàng bắt gặp một số câu tục ngữ, ca dao, dân ca thể hiện sự nhớ ơn của những người con đối với công lao trời biển của những đấng sinh thành lòng biết ơn như:
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Hay câu nói nổi tiếng của Bác “các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước” lời nói của Bác như một lời nhắc nhở con cháu Việt Nam mãi nhớ đến công ơn của các vị cha anh ngày trước.
Thế mà ngày nay, trên báo chí hay kênh truyền hình, tin tức đều xuất hiện rất nhiều bạn trẻ có biểu hiện “ăn cháo đá bát”, “có trăng quên đèn” như chửi cha mắng mẹ, những kẻ ấy đã quên đi công ơn dưỡng dục, sinh thành của họ đối với mình. Sử dụng ma túy, nghiện ngập gây tổn hại đến danh dự của gia đình, dòng họ, tổ tiên. Những hành động đó đều đáng bị phê phán, chê trách và đáng bị tố cáo, xử phạt.
Qua những dẫn chứng trên cho ta thấy, con người Việt Nam luôn luôn sống theo đạo lí “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, “uống nước nhớ nguồn”. Qua đó ta có được bài học là phải biết ơn, tôn thờ những vị cha anh ngày trước cũng như những người đã tạo ra thành quả cho ta hưởng thụ.