Mở bài:
+ Giới thiệu về tác giả.
+ Khái quát cảm nhận về cảnh Đèo Ngang: hoang sơ.
Thân bài:
+ Cảm nghĩ về cảnh Đèo Ngang trong buổi chiều tà: tĩnh lặng, hoang vu.
+ Cảm nghĩ về âm thanh của cảnh vật: tiếng kêu của con đa đa càng làm nổi bật sự tĩnh lặng, hoang vu.
+ Suy nghĩ về tâm trạng của nữ sĩ: cô đơn, trống vắng, hoài cổ.
Kết bài:
+ Khẳng định giá trị của bài thơ.
B. Bài văn mẫu
Bà Huyện Thanh Quan cùng với nữ sĩ Hồ Xuân Hương, Đoàn Thị Điểm đã làm nên những mảng màu sắc đa dạng, phong phú cho nền văn học trung đại Việt Nam. Bà sáng tác không nhiều nhưng những tác phẩm còn lại của bà đều nổi tiếng và nhiều người mến mộ. Trong đó có bài thơ “Qua Đèo Ngang” đã để lại trong lòng độc giả những cảm xúc về cảnh núi non hùng vĩ, hoang sơ của Đèo Ngang.
Bài thơ Đường luật nhẹ nhàng, trữ tình, dễ thuộc dễ nhớ ấy đã cho chúng ta một cảm nhận rất rõ về cảnh Đèo Ngang và tưởng như có thể cầm bút lên, phác thảo được ngay lên trang giấy một vùng núi non miền Trung hùng vĩ nhưng hoang sơ, gợi cảm.
Câu thơ mở đầu mở ra một không gian, thời gian dễ gợi nỗi nhớ trong lòng người:
“Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Có cây chen đá, lá chen hoa”
Cảnh vật hiện lên trong buổi đã “xế tà”, nắng nhạt nhòa, yếu ớt chiếu xuống không gian. Cảnh có cỏ cây, hoa lá. Chúng giăng giăng, lan tỏa quấn quýt bên nhau. Từ điểm nhìn gần, nữ sĩ đưa mắt nhìn ra xa, xuống dưới thấy dáng mấy chú tiều phu, mấy nhà bên sông, cái chợ nhỏ... Cảnh có đủ cả thiên nhiên, con người, hoạt động, màu sắc... nhưng tất cả đều nhạt nhòa, bé nhỏ, chúng được phác hoạ bởi vài nét chấm phá nhẹ nhàng. Con người với dáng “lom khom” vất vả kiếm sống, mấy căn nhà “lác đác” bên sông cùng cái chợ không có sự hoạt động mạnh mẽ. Có thấp thoáng của sự sống đấy mà sao còn hoang sơ quá. Nét vẽ ấy được đưa từ gần tới xa, từ trên xuống dưới càng khiến cho cảnh núi non nơi đây đẹp nhưng có sự chênh vênh, nghiêng nghiêng tựa lòng người đang xa quê, xa nhà bộn bề nhiều suy nghĩ.
Cảnh không chỉ có đường nét mà còn có âm thanh:
“Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia”
Tiếng kêu của con chim quốc nhớ nước, tiếng kêu của con đa đa nhớ nhà không làm cho cảnh sôi động hơn mà dường như âm thanh ấy càng làm nổi bật sự tĩnh lặng, hoang vu. Ở hai câu thơ thực và luận, tác giả sử dụng phép đối rất chỉnh cùng phép đảo cú pháp, từ láy ‘‘lom khom, lác đác, quốc quốc, gia gia” đã tạo nên sự cân xứng, nhịp nhàng giữa cảnh và âm thanh. Những hình ảnh, âm thanh ấy dường như vọng đến hồn người từ nơi xa xăm vô định, gợi ra nhiều cảm xúc.
Cảnh Đèo Ngang lúc chiều tà được nhìn bằng con mắt nữ sĩ đang trong cảnh ngộ cô đơn nên không đẹp mà buồn, hoang sơ và vắng lặng. Đưa mắt nhìn cảnh vật xung quanh không phải để thưởng thức, du ngoạn mà nữ thi sĩ muốn tìm đâu đó một điểm tựa lúc cô đơn. Nhưng tìm hoài không thấy bởi ánh mắt Bà Huyện Thanh Quan đã nhuốm màu buồn lên không gian cảnh vật rồi. Nỗi lòng cô đơn, hoài cổ ấy còn khiến bà nghe thấy âm thanh của chim đa đa, chim quốc quốc hay đó chính là lòng người da diết nhớ quê, nhớ gia đình, nhớ quá khứ của đất nước. Chim đa đa, chim quốc quốc cất tiếng kêu hay là tiếng đất nước, quê nhà, gia đình lên tiếng gọi. Nó vang mãi trong lòng nữ thi sĩ không nguôi....
Đọc bài thơ “Qua Đèo Ngang”, ta cảm nhận được phong cách của Bà Huyện Thanh Quan. Cảnh Đèo Ngang hiện lên với khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, đẹp, có sự sống của con người nhưng hoang sơ, tĩnh lặng không đủ sức làm giảm nỗi cô đơn, nỗi nhớ nhà, nhớ nước trong lòng nữ sĩ khi phải đối diện với chính mình trong buổi chiều tà.