Bài “Quê hương” trong tập thơ ra mắt của Tế Hanh - tập thơ đã được giải thưởng Tự lực văn đoàn, hầu như đã đúc kết được khá đầy đủ những đặc điểm ấy. Nó rất trong, mà vẫn đượm. Nó cho ta biết được gì về tâm hồn chàng trai mười tám tuổi đối với quê hương hồi đó.
Trước hết, ta dễ dàng nhận ra ở Tế Hanh một bản chất chắc thực gắn bó với mặt đất cần lao của cuộc đời khác với những hồn thơ giàu chất mộng mơ của những Lưu Trọng Lư, Huy Cận, hay đầy những huyền ảo lung linh của Hàn Mạc Tử, Chế Lan Viên. Cái làng “vốn làm nghề chài lưới... cách biển nửa ngày sông” của ông được nhắc đến với đôi mắt xác định rõ ràng, không chút tô vẽ.
Tuy nhiên, tác giả chỉ lưu ý đến những sắc tươi, sắc mạnh trong bức tranh quê hương. Bức tranh ấy được dựng lại trên nền cảnh “trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng”, với những chi tiết rắn rỏi, đầy yếu tố tích cực.
“Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang”. Rắn rỏi, nhưng không quá cục mịch, thô sơ. Tác giả còn có một tâm hồn bay bổng, không thiếu những khát vọng cao xa, được tượng hình, trong cánh buồm căng đón gió - một hình ảnh thực hòa với mộng, dây diều sát đất nhưng cánh diều đồng thời vẫn bay liệng vi vút tít trời cao, mang phong cách đặc trưng của Tế Hanh:
“Cánh buồm trương, to như mảnh hồn làng
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió”.
Cánh buồm - hồn quê này gợi ta nhớ đến toa tàu - số phận, một hình tượng xuất sắc khác của Tế Hanh, cùng quyện lẫn thực sự, hài hòa vật thể với tâm tư như vậy:
“Bánh nghiến lăn lăn quá nặng nề
Khói phì như nghẹn nỗi đau tê
Lâu lâu còi rúc nghe rền rĩ
Lòng của người đi réo kẻ về”.
Tâm hồn nhạy cảm ấy còn có chiều sâu ân tình, bề dày gắn bó của nó, mang đậm ý vị đằm thắm, sắc thái đôn hậu cũng rất Tê Hanh: từ thân thể người dân chài ngâm nước, ướp nắng biển khơi “nồng thở vị xa xăm” cho đến con thuyền mỏi mệt lặng nằm trên bến.
“Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ”.
Câu thơ hàm chứa một ý vị đậm đà nhưng rất khó cảm nhận. Chất tình nghĩa đậm đà trong tâm hồn nhà thơ cứ ngấm mãi vào lòng ta, như chất muôi mặn ăn mãi vào vỏ thuyền với bao kỉ niệm buồn vui, bao cung bậc bổng trầm dọc đường đời đã nhuyễn vào trong ta thành máu thịt...
Kết thúc bài thơ, Tế Hanh lại trở về với cái “mùi nồng nặn” rất thực. Nhưng đó là cái thực tinh túy, đã được nhân lên trong tâm tình, dã đọng lại thành kỉ niệm, đã bay cao thành ước mơ. Một lần nữa, ta nhận ra chiếc dây diều thơ ca của Tế Hanh bám chắc vào mặt đất của thực tại như thế nào.
Một lần nữa, ta vui mừng được giao tiếp với một hồn thơ khỏe lành, trong sáng. Nó không hề làm nặng đầu ta với những bóng dáng siêu hình, những vô thức u minh, nhưng nó vẫn chắp cánh mộng mơ, bồi đắp khát vọng cho ta có đà “rướn thân” lên “thâu góp gió” đời, “phăng mái chèo ... vượt trường giang” cuộc sống.