A. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Chuyển động cơ học
Sự thay đổi vị trí của 1 vật so với 1 vật khác (gọi là vật mốc) gọi là chuyển động cơ học.
2. Vật mốc
Là vật được coi là đứng yên.
Chuyển động và đứng yên
Chuyển động và đứng yên có tính tương đối. Tùy thuộc vào vật được chọn làm mốc mà một vật có thể được coi là đang chuyển động hay đang đứng yên. Người ta thường chọn những vật gắn với mặt đất như: nhà cửa, cây cối, cột điện 2 bên đường... làm vật mốc.
4. Quĩ đạo
Quĩ đạo là đường mà vật chuyển động vạch ra trong không gian.
5. Các dạng chuyển động cơ thường gặp
Chuyển động thẳng (quĩ đạo là đường thẳng); Chuyển động cong (quĩ đạo là đường cong); Chuyển động tròn (quĩ đạo là đường tròn) là trường hợp đặc biệt của chuyển động cong.
B. GIẢI ĐÁP CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP SÁCH GIÁO KHOA
Câu 1: Làm thế nào để nhận biết một ô tô trên đường, một chiếc thuyền trên sông... đang chuyển động hay đang đứng yên?
Trả lời
Để nhận biết một ô tô trên đường, một chiếc thuyền trên sông... đang chuyển động hay đang đứng yên, thì ta so sánh vị trí của chúng so với các vật chọn làm mốc như: hàng cây, nhà cửa... bên đường hay hai bên bờ sông. Để biết đám mây trên trời có chuyển động hay không thì ta so sánh vị trí của nó với vị trí của ta đang đứng, hay nhà cửa cây cối...trên mặt đất.
Câu 2: Hãy tìm ví dụ về chuyển động cơ học, trong đó chỉ rõ vật được chọn làm mốc.
Trả lời
Ví dụ về chuyển động cơ học: Máy bay cất cánh hay đáp xuống sân bay là chuyển động đối với vật mốc là sân bay; Xe đạp, xe hơi chạy trên đường là chuyển động đối với vật mốc là mặt đường; Cành cây đung đưa trước gió là chuyển động đối với vật mốc là gốc cây...
Câu 3: Khi nào một vật được coi là đứng yên? Hãy tìm ví dụ về vật đứng yên, trong đó chỉ rõ vật được chọn làm mốc.
Trả lời
Một vật được coi là đứng yên khi vị trí giữa nó với vật mốc không đổi theo thời gian. Ví dụ: Chiếc bàn đứng yên trên sàn nhà đối với vật mốc là sàn nhà. Ngôi nhà đứng yên trên mặt đất đối với vật mốc là mặt đất.
Câu 4 – Câu 5: So với nhà ga thì hành khách chuyển động hay đứng yên? Còn so với toa tàu thì hành khách chuyển động hay đứng yên? Tại sao?
Trả lời
Hành khách ngồi trên một toa tàu đang rời khỏi nhà ga. Hành khách đang chuyển động đối với nhà ga và đang đứng yên đối với toa tàu. Vì vị trí của hành khách so với nhà ga bị thay đổi, còn so với toa tàu thì không thay đổi.
Câu 6 – Câu 7: Hãy dựa vào các câu trả lời trên để tìm từ thích hợp cho các chỗ trống của các câu nhận xét sau đây:
Một vật có thể là chuyển động ...(1)... nhưng lại …(2)… với vật khác.
Hãy tìm ví dụ để minh họa cho nhận xét trên.
Trả lời
Một vật có thể là chuyển động đối với vật này nhưng lại là đứng yên đối với vật khác.
Ví dụ: Một xe máy đang chạy trên đường thì yên xe chuyển động đối với mặt đường , nhưng lại đứng yên đối với khung xe; Nhà cửa trên mặt đất đứng yên đối với mặt đất nhưng lại chuyển động đối với Mặt Trăng hay Mặt Trời.
Câu 8: Hãy trả lời câu hỏi “Mặt Trời mọc ở đằng Đông lặn ở đằng Tâỵ. Như vậy có phải Mặt Trời chuyển động còn Trái Đất đứng yên không?”
Trả lời
Nếu chọn vật mốc là Trái Đất thì Mặt Trời chuyển động, Trái Đất đứng yên; Còn nếu chọn vật mốc là Mặt Trời thì Trái Đất chuyển động, Mặt Trời đứng yên.
Câu 9: Hãy tìm thêm ví dụ về chuyển động thẳng, chuyển động cong, chuyển động tròn thường gặp trong đời sống.
Trả lời
Chuyển động của xe lửa trên đoạn đường ray thẳng là chuyển động thẳng, còn khi vào đoạn đường ray cong là chuyển động cong. Chuyển động của đu quay là chuyển động tròn quanh trục quay của nó.
Câu 10: Mỗi vật trong hình 4.1 SGK chuyển động so với vật nào? đứng yên so với vật nào?
Trả lời
+ Người đứng trên đường, mặt đường và cột điện đứng yên đối với nhau. nhưng chuyển động với chiếc xe và người ngồi trên xe.
+ Người ngồi trên xe và chiếc xe đứng yên đối với nhau, nhưng chuyển động đối với mặt đường, cột điện và người đứng trên đường.
Câu 11: Câu nói: “Khi khoảng cách từ vật đến vật mốc không thay đổi thì vật đứng yên so với vật mốc”. Theo em, nói như thế có phải lúc nào cũng đúng không? Hãy tìm ví dụ minh họa cho lập luận của mình.
Câu nói: “Khi khoảng cách từ vật đến vật mốc không thay đổi thì vật đứng yên so với vật mốc không phải lúc nào cũng đúng. Mà phái nói là: “Khi vị trí từ vật đối với vật mốc không thay đối thì vật đứng yên so với vật mốc”
Ví dụ: Khi bánh xe đạp quay tròn quanh trục của nó thì khoảng cách từ đầu van xe đến trục bánh xe luôn không đổi nhưng đầu van xe không đứng yên, mà chuyển động tròn so với vật mốc là trục bánh xe.