I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
Qua phần đã học, các em cần nhớ những kiến thức sau:
- Phản xạ có điều kiện là những phản xạ được hình thành trong đời sống qua một quá trình học tập, rèn luyện.
- Phản xạ có điều kiệu dễ thay đổi tạo điều kiện cho cơ thể dễ thích nghi với điều kiện sống mới.
- Phản xạ có diều kiện sẽ mất nếu không được thường xuyên củng cố.
II. TRẢ LỜI CÂU HỎI SGK
A. TÌM HIỂU VÀ THẢO LUẬN
- Hãy xác định các phản xạ có diều kiện và phản xạ không điều kiện trong các ví dụ sau:
| TT |
Ví dụ |
Phản xạ không điều kiện |
Phản xạ có điều kiện |
| 1 |
Chạm tay vào vung nóng, tay rụt lại. |
x |
|
| 2 |
Đi nắng, mặt đỏ gay, mồi hôi vã ra. |
x |
|
| 3 |
Qua ngã tư thấy đèn đỏ vội dừng xe trước vạch đỏ. |
|
x |
| 4 |
Trời rét, môi tím tái, người run cầm cập và sởn gai ốc. |
x |
|
| 5 |
Gió mùa đông bắc về, nghe tiếng gió rít qua khe cửa chắc trời lạnh lắm, tôi vội mặc áo len đi học. |
|
x |
| 6 |
Chẳng dại gì mà chơi/đùa với lửa. |
|
x |
- Hãy tìm thêm ít nhất 3 ví dụ cho mỗi loại phản xạ?
+ 3 ví dụ về phản xạ không điều kiện:
- Khi hít phải luồng không khí có nhiều bụi ta hắt hơi.
- Khi thức ăn chạm vào khoang miệng lưỡi thì nước bọt tiết ra.
- Bị muỗi cắn ngứa chân. Ta đưa tay gãi chỗ ngứa ở chân.
+ 3 ví dụ về phản xạ có điều kiện:
- Chạy xe đạp.
- Thấy thầy giáo bước vào, cả lớp đứng dậy chào.
- Nghe gọi tên mình, ta quay đầu lại.
- Hãy trình bày lại quá trình hình thành phản xạ có điều kiện tiết nước bọt với ánh đèn (hoặc 1 tác nhân kích thích bất kì).
1. Khi bật đèn sáng thì trung khu thị giác hưng phấn (vùng thị giác ở thùy chẩm) làm chó quay đầu về phía có ánh sáng (phản xạ không điều kiện).
2. Khi chó ăn thì trung khu điều khiển sự tiết nước bọt ở trụ não bị hưng phấn làm nước bọt tiết ra (phản xạ không điều kiện). Đồng thời trung khu ăn uống ở vỏ não cũng bị hưng phấn.
3. Bật đèn trong khi chó ăn thì trung khu thị giác và trung khu ăn uống đều hưng phấn và có sự khuếch tán các hưng phấn đó trong não, tạo đường liên hệ tạm thời giữa trung khu thị giác và trung khu ăn uống.
4. Nếu kết hợp bật đèn (trước vài giây) mới cho chó ăn, sự kết hợp này lập đi lập lại nhiều lần thì ta thành lập được phản xạ có điều kiện ở chó là: chỉ bật đèn (không cho ăn) chó vẫn tiết nước bọt.
- Hãy hoàn thành bảng so sánh tính chất của 2 loại phản xạ:
| Tính chất của phản xạ không điều kiện |
Tính chất của phản xạ có điều kiện |
1. Trả lời các kích thích tương ứng hay kích thích không điều kiện.
2. Bẩm sinh.
3. Bền vững.
4. Có tính chất di truyền.
5. Số lượng hạn chế.
6. Cung phản xạ đơn giản.
7. Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống. |
1. Trả lời các kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện (đã dược kết hợp với kích thích không điều kiện một số lần).
2. Được hình thành trong đời sống (qua học tập, rèn luyện).
3. Dễ mất khi không củng cố.
4. Có tính chất cá thể, không di truyền.
5. Số lượng không hạn định.
6. Hình thành dường liên hệ tạm thời trong cung phản xạ.
7. Trung ương chủ yếu có sự tham gia của vỏ đại não. |
B. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Phân biệt phản xạ không diều kiện và phản xạ có điều kiện?
Phân biệt phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện:
* Phản xạ không diều kiện:
- Trả lời kích thích tương ứng (kích thích không điều kiện).
- Bẩm sinh.
- Bền vững.
- Có tính chất di truyền.
- Số lượng hạn chế.
- Cung phản xạ đơn giản.
- Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống.
* Phản xạ có điều kiện:
- Trả lời kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện (đã được kết hợp với kích thích không điều kiện một số lần).
- Được hình thành qua học tập, rèn luyện.
- Không bền vững (dễ mất khi không củng cố).
- Có tính chất cá thể, không di truyền.
- Số lượng không hạn định.
- Hình thành đường liên hệ tạm thời trong cung phản xạ.
- Trung ương chủ yếu có sự tham gia của vỏ đại não.
2. Trình bày quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện (tự chọn) và nêu rõ những điều kiện để sự hình thành có kết quả?
Trình bày quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện (tự chọn) ở cá nuôi.
- Vỗ tay mỗi khi thả mồi cho cá ăn, lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi chỉ nhẹ vỗ tay nhưng không thả mồi cá vẫn nổi lên là ta đã thành lập phản xạ có điều kiện.
* Những điều kiện để sự hình thành có kết quả:
+ Phải có sự kết hợp kích thích bất kì với kích thích của một phản xạ không điều kiện (vỗ tay kết hợp với thả mồi).
+ Kích thích bất kì phải tác động trước kích thích của phản xạ không điều kiện vài giây.
+ Quá trình kết hợp phải lặp đi lặp lại nhiều lần và phải thường xuyên củng cố.
3. Nêu rõ ý nghĩa của sự thành lập và ức chế phản xạ có điều kiện đối với đời sống các động vật và con người.
Ý nghĩa sự thành lập và ức chế phản xạ có điều kiện đối với đời sống các động vật và con người là bảo đảm sự thích nghi với môi trường, với điều kiện sống luôn thay đổi và sự hình thành các thói quen, các tập quán tốt đối với con người.
III. CÂU HỎI BỔ SUNG
Hãy cho một ví dụ về một phản xạ có điều kiện đã hình thành trong đời sống là một thói quen xấu và phản xạ này đã bị ức chế.
Thói quen chửi thề của một cậu bé là một phản xạ có điều kiện. Và cậu bé đã bị cha tát tai thật đau, sau đó cậu bé đã bỏ được thói quen xấu đó tức là phản xạ có điều kiện đã bị ức chế.