Khi phân tích nội dung tác phẩm, cần chú ý các mặt phản ánh và biểu hiện của nó. Để tránh bỏ sót ý, cách đơn giản nhất là đặt ra và trả lời các câu hỏi:
- Tác phẩm phản ánh điều gì của cuộc sống, con người? Mức độ của sự phản ánh: sâu sắc hay hời hợt? Bên ngoài hay bên trong? Hiện tượng hay bản chất?
- Qua tác phẩm, nhà văn muốn biểu đạt điều gì trong tư tưởng, tình cảm? Những tư tưởng, tình cảm ấy có ý nghĩa gì đối vói cuộc sống, con người?
Khi phân tích nghệ thuật, cần dựa trên đặc trưng thể loại của nó để xác định ý. Với tác phẩm văn xuôi, cần chú ý tới kết cấu, mạch tự sự, cách kể chuyện, cách xây dựng nhân vật, xây dựng tình huống, tổ chức điểm nhìn trần thuật...Với tác phẩm thơ, cần chú ý tới thể loại cụ thể, cách lựa chọn và sử dụng hình ảnh, xây dựng hình tượng, tổ chức và sử dụng ngôn ngữ... Có thể dựa trên những hiểu biết về tư tưởng và phong cách tác giả như là những gợi ý tốt để tìm ý cho bài văn. Chẳng hạn: Tô Hoài có sở trường về miêu tả cảnh vật thiên nhiên và hiểu biết sâu sắc về phong tục tập quán của người dân miền núi Tây Bắc, Kim Lân sành về người quê, cảnh quê, Nguyễn Tuân duy mĩ và xê dịch... Đó đều là những căn cứ quan trọng để lập ý. Tuy nhiên, căn cứ quan trọng nhất vẫn là bản thân tác phẩm nên học sinh cần đọc kĩ văn bản tác phẩm và dựa vào bài giảng của các thầy cô về tác phẩm để có được những thông tin chính xác và cần thiết.
Cuối cùng cần đánh giá khái quát lại tác phẩm, nêu ý nghĩa của tác phẩm đối với người đọc, người nghe, lịch sử của nhân loại… Đưa ra kết luận, nhận định cá nhân của mình về tác phẩm đã phân tích, bình luận.