I. Kiến thức cơ bản
1. Khởi nghĩa nông dân Đàng Ngoài
- Nguyên nhân:
+ Đầu thế kỉ XVIII, chính quyền phong kiến họ Trịnh từ phủ chúa cho đến các làng xã đã trở thành bộ máy quan liêu nặng nề và ăn bám xã hội.
+ Người nông dân không chỉ bị chấp chiếm, cướp hết ruộng đất mà còn bị chế độ tô thuế, alo dịch, binh dịch bòn rút đến kiệt quệ.
+ Thêm vào đó là nạn hạn hán, lụt lội, vỡ đê và mất mùa xảy ra liên tiếp khiến đồng ruộng bị bỏ hoang, xóm làng tiêu điều xơ xác, toàn bộ nền sản xuất nông nghiệp bị đình đốn và bị phá hoại nghiêm trọng.
+ Người nông dân muốn duy trì cuộc sống của mình, không còn con đường nào khác là nổi dậy chống lại giai cấp thống trị.
- Diễn biến:
Đến cuối thập niên 40 của thế kỉ XVIII, ở Đàng Ngoài đã bùng nổ hàng loạt cuộc khởi nghĩa nông dân, lôi cuốn hàng vạn người tham gia như khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu (1741 - 1751) ở vùng Hải Phòng, Quảng Ninh, Hải Dương; khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương (1740 - 1751) ở Vĩnh Phúc; khởi nghĩa của Hoàng Công Chất (1739 - 1769) lúc đầu ở Thái Bình, Hưng Yên, sau chuyển lên Lai Châu, Sơn La, Hoà Bình và khởi nghĩa của Lê Duy Mật (1738 - 1770) ở thượng du Thanh Hoá... Mặc dù cuối cùng các cuộc khởi nghĩa đều bị thất bại, nhưng nó đã làm nghiêng ngả toàn bộ nền thống trị của chính quyền họ Trịnh, chuẩn bị cho sự bùng nổ và thắng lợi của phong trào Tây Sơn.
2. Phong trào Tây Sơn bùng nổ và quân Tây Sơn làm chủ toàn bộ Đàng Trong
- Năm 1771, anh em Tây Sơn dựng cờ khởi nghĩa ở Tây Sơn thương đạo (thuộc huyện An Khê, tỉnh Gia Lai). Sau một thời gian chuẩn bị lực lượng, mùa thu năm 1773, nghĩa quân vượt đèo An Khê tiến xuổng giải phóng Tây Sơn hạ đạo (thuộc huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định). Được sự hưởng ứng của các tầng lớp nhân dân, nghĩa quân toả ra mở rộng vùng giải phóng, biến toàn bộ phủ Quy Nhơn thành căn cứ địa của phong trào.
- Từ năm 1776 đến năm 1783, quân Tây Sơn liên tục mở các cuộc tấn công vào vùng đất Gia Định, giải phóng hầu hết đất Đàng Trong và tiêu diệt lực lượng cát cứ của chúa Nguyễn. Nguyễn Ánh là người còn sống sót đã chạy sang cầu cứu vua nước Xiêm (Thái Lan ngày nay). Lợi dụng cơ hội này, vua Xiêm tổ chức các đạo thuỷ - bộ bao gồm 5 vạn quân đánh chiếm Gia Định, trong đó đạo quân chủ lực gồm 2 vạn người và 3000 chiến thuyền do tàn quân Nguyễn dẫn đường tiến đến đóng tại Trà Tân (phía bắc bờ sông Tiền).
- Đầu tháng 1 - 1785, Nguyễn Huệ từ Quy Nhơn vượt biển vào Gia Định và đóng đại bản doanh tại Mĩ Tho. Nguyễn Huệ đã chủ trương nhử địch ra khỏi căn cứ, tổ chức lực lượng mai phục ở khúc sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút để tiêu diệt chúng. Trận đánh đã diễn ra và kết thúc nhanh gọn trong ngày 19 - 1 - 1785, đúng như dự tính của Nguyễn Huệ. Trên đà chiến thắng, quân Tây Sơn tấn công quét sạch quân xâm lược Xiêm ra khỏi bờ cõi, đập tan tham vọng của vua Xiêm đối với phần lãnh thổ cực Nam của nước ta.
3. Tiến quân ra Đàng Ngoài, lập lại nền thống nhất đất nước và kháng chiến chống quân Thanh thắng lợi.
Từ sau chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút, về cơ bản quân Tây Sơn đã làm chủ được toàn bộ đất Đàng Trong. Nguyễn Huệ tự nhận về mình sứ mệnh thiêng liêng dẫn đầu đoàn quân Tây Sơn tiến ra Đàng Ngoài phá bỏ ranh giới sông Gianh, luỹ Thầy, lật đổ chế độ chúa Trịnh, vua Lê, lập lại nền thống nhất đất nước.
Trong bước đường cùng, Lê Chiêu Thống đã cho người sang cầu cứu nhà Mãn Thanh. Vua Thanh là Càn Long huy động 29 vạn quân, giao cho Tôn Sĩ Nghị chỉ huy, theo 4 đường tiến đánh nước ta. Ngay sau khi nhận dược tin quân Thanh xâm lược, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung, thống suất đại quân lập tức lên đường ra Bắc diệt giặc. Đúng vào đêm 30 Tết, từ Tam Điệp, Biện Sơn, năm mũi tiến công của quân Tây Sơn đồng loạt mở cuộc tổng công kích vào các đồn Ngọc Hồi (huyện Thanh Trì, Hà Nội) và Đống Đa (quận Đống Da, Hà Nội), nhanh chóng đập tan hệ thống phòng ngự then chốt nhất của địch, mở toang của ngõ tiến vào giải phóng Thăng Long. Chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa đã đi vào lịch sử như một trong những chiến công hiển hách nhất trong lịch sử chống ngoại xâm vô cùng oanh liệt của dân tộc Việt.
II. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM
Câu 1: Nguyên nhân cơ bản nhất làm bùng nổ phong trào khởi nghĩa nông dân Đàng Ngoài đầu thập niên 40 của thế kỉ XVIII?
A. Nông dân bị chấp chiếm, cướp đoạt hết ruộng đất.
B. Nông dân bị chế độ tô thuế, lao dịch, binh dịch nặng nề.
C. Nông dân bị nạn hạn hán, lụt lội, vỡ đê và mất mùa xảy ra liên tiếp.
D. Tất cả các nguyên nhân trên.
Đáp án: A
Câu 2: Ở Đàng Ngoài, cuộc khởi nghĩa của ai nổ ra vào năm 1741 và chấm dứt vào năm 1751?
A. Nguyễn Danh Phương.
B. Nguyễn hữu Cầu.
C. Hoàng Công Chất.
D. Lê Duy Mật.
Đáp án: B
Câu 3: Cuộc khởi nghĩa của Lê Duy Mật (1738 - 1770) nổ ra ở vùng nào?
A. Ở Hải Phòng.
B. Ở Vĩnh Phúc.
C. Ở Thái Bình, Hưng Yên
D. Ở thượng du Thanh Hoá.
Đáp án: D
Câu 4: Năm 1771, anh em Tây Sơn dựng cờ khởi nghĩa ở đâu?
A. Tây Sơn hạ đạo.
B. Tây Sơn trung đạo.
C. Tây Sơn thượng đạo.
D. Phủ Quy Nhơn.
Đáp án: C
Câu 5: Từ năm 1776 đến năm 1783, quân Tây Sơn liên tục mở các cuộc tấn công vào vùng đất nào?
A. Quy Nhơn.
B. Phú Yên.
C. Gia Định
D. Đồng Nai.
Đáp án: C
Câu 6: Khi quân Tây Sơn giải phóng hầu hết đất Đàng Trong và tiêu diệt lực lượng cát cứ của chúa Nguyễn, ai là người còn sống sót đã chạy sang cầu cứu quân Xiêm?
A. Nguyễn Kim.
B. Nguyễn Hoàng.
C. Lê Chiêu Thống.
D. Nguyễn Ánh.
Đáp án: D
Câu 7: Vua Xiêm tổ chức các đạo quân thuỷ - bộ bao gồm 5 vạn quân đánh chiếm vùng nào của nước ta?
A. Gia Định.
B. Quy Nhơn.
C. Đồng Nai.
D. Rạch Gầm - Xoài Mút..
Đáp án: A
Câu 8: Đầu tháng 1 năm 1785, Nguyễn Huệ từ Quy Nhơn vượt biển vào Gia Định và đóng đại bản doanh tại đâu?
A. Tiền Giang
B. Mĩ Tho.
C. Kiên Giang.
D. Vĩnh Long.
Đáp án: B
Câu 9: Trận đánh từ Rạch Gầm - Xoài Mút diễn ra và kết thúc nhanh gọn, làm thất bại quân xâm lược Xiêm vào thời gian nào?
A. 20 - 01 - 1785.
B. 21 - 01 - 1785.
C. 22 - 01 - 1785.
D. 19-01 - 1785.
Đáp án: D
Câu 10: Sự kiện nào được coi là mốc lịch sử đánh dấu sự nghiệp thống nhất đất nước của quân Tây Sơn?
A. Chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút.
B. Quân Tây Sơn tiến ra Đàng Ngoài phá bỏ ranh giới sông Gianh, lũy Thầy.
C. Quân Tây Sơn đánh bại vua Lê - chúa Trịnh.
D. Câu B và C đúng.
Đáp án: D
Câu 11: Khi Nguyễn Huệ quyết định tiến quân thẳng ra Đàng Ngoài, ông đã nêu khẩu hiệu gì?
A. “Thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng”.
B. “Quyết tâm tiêu diệt vua Lê, chúa Trịnh’’.
C. “Phù Lê diệt Trịnh”.
D. “Phù Trịnh diệt Lê”.
Đáp án: C
Câu 12: Ai là người cầu cứu nhà Thanh đưa 29 vạn quân vào nước ta?
A. Nguyễn Ánh.
B. Trịnh Kiểm.
C. Lê Chiêu Thống.
D. Lê Long Đĩnh.
Đáp án: C
Câu 13: Hai mươi chín vạn quân Thanh do tên tướng nào chỉ huy, theo bốn đường tiến đánh nước ta?
A. Tôn Sĩ Nghị.
B. Hứa Tế Hanh.
C. Sầm Nghi Đống.
D. Liễu Thăng.
Đáp án: A
Câu 14: Mờ sáng ngày 5 Tết Kỉ Dậu, quân Tây Sơn đồng loạt mở cuộc tấn công kích vào đâu?
A. Ngọc Hồi.
B. Hà Hồi.
C. Đống Đa.
D. Ngọc Hồi và Đống Đa.
Đáp án: D
Câu 15: Chiến thắng nào đã ghi dấu ấn sâu sắc nhất về sự đánh bại quân Mãn Thanh xâm lược?
A. Hà Hồi.
B. Ngọc Hồi.
C. Ngọc Hồi, Đống Đa
D. Tất cả các chiến thắng trên.
Đáp án: C