Tây Tiến
(Quang Dũng)
Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây, súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời !
Chiểu chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiên cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm, nếp xôi.
Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhỏ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
Tây Tiến người đi không hẹn ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi
Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi
Phù Lưu Chanh - 1948
(Theo Văn 12, Nxb Giáo dục, tái bản lần thứ 7, tr. 77)
Anh (chị) hãy phân tích bài thơ và nêu rõ cảm xúc của mình đối vối đoàn binh Tây Tiên qua bài thơ.
HƯỚNG DẪN LÀM BÀI
I - Nội dung - Yêu cầu
1. Phân tích bài thơ
a) Giới thiệu tóm tắt : tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác, đánh giá chung về bài thơ.
b) Phân tích bài thơ để làm rõ :
- Khung cảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hoang dã, dữ dội gắn với cuộc chiến đấu của đoàn binh Tây Tiến...
- Những kỉ niệm đầy chất thơ
- Cảm xúc chân thực và lãng mạn về hình ảnh đoàn binh Tây Tiến hi sinh gian khổ mà vẫn kiêu dũng hào hoa.
c) Phân tích được một số đặc điểm nghệ thuật của bài thơ:
Cả bài thơ là những hồi ức, kỉ niệm, những hình ảnh thơ vừa chân thực vừa lãng mạn, đầy ấn tượng, âm hưởng bi tráng được thể hiện qua cách cấu tứ, thi liệu, hình ảnh, ngôn ngữ, nhịp điệu,...
2. Ấn tượng về đoàn binh
- Ấn tượng về cuộc chiến đấu gian khổ, hi sinh của đoàn binh Tây Tiến trong những ngày đầu kháng chiến.
- Ấn tượng về vẻ đẹp trong sáng, lãng mạn của những người lính Tây Tiến với lòng yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, tính cách kiêu dũng, hào hoa.
II - Những ý chính cần phải có
1. Khoảng cuối xuân năm 1947, Quang Dũng gia nhập đoàn quân Tây Tiến. Đơn vị quân đội này được thành lập đầu năm 1947, cùng với bộ đội Lào bảo vệ biên giới Lào - Việt và đánh tiêu hao quân đội Pháp ở Thượng Lào. Địa bàn hoạt động của Tây Tiến khá rộng : từ Mai Châu, Mộc Châu sang Sầm Nưa rồi vòng về miền tây Thanh Hoá, cảm hứng của Quang Dũng trong bài thơ cũng là cảm hứng của lớp học sinh Thủ đô trong cái không khí hào hùng pha chút lãng mạn của những năm đầu kháng chiến. Đại đội trưởng Quang Dũng tham gia đoàn quân Tây Tiên đến cuối 1948 thì chuyển qua đơn vị khác. Bài thơ là những kỉ niệm sâu lắng, đẹp đẽ về những năm tháng gian khổ nhưng đầy hào khí lãng mạn.
2. Bài thơ bắt đầu bằng những kỉ niệm da diết dọc đường hành quần, những vùng rừng núi hiểm trở mà nhà thơ đã đi qua (Sài Khao, Mường Lát, Mường Hịch cho đến những miền quê đẹp như Lai Châu, Mộc Châu), những ngày mùa ấm cúng tình quân dân cả nước. Thiên nhiên được khắc họa với một bút phấp lãng mạng. Núi rừng vừa hùng vĩ, hoang sơ như thách thức ý chí con người, lại vừa đẹp một cách mờ ảo, xa xôi trong kỉ niệm. Những đường nét thực (Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi) hoà lẫn với chút mơ hồ sương khói lãng mạn:
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Câu thơ này chỉ nên cảm nhận cái hay của nó bằng trực giác. Đêm nhẹ như hơi hay đêm mờ trong hơi sương ? Và đoá hoa đẹp nào vậy hiện lên trong đêm, tất cả cứ mờ ảo, mông lung như trong kỉ niệm.
3. Đọc thơ Quang Dũng, âm nhạc của thơ làm ta cảm nhận được tất cả sự vất vả, khó khăn của người đang leo dốc, câu thơ như gấp khúc làm ta hình dung rất rõ cái chiều cao hun hút của dốc núi và chiều sâu thăm thẳm của thung lũng :
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Lúc leo lên, dốc núi đá như dựng đứng trước mặt, nhưng lúc thoải xuống, nhà thơ chiến sĩ mới phóng tầm mắt nhìn về phía xa và khám phá ra một cảnh đẹp :
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Câu thơ mở ra một viễn cảnh lãng mạn : những ngôi nhà sàn Pha Luông hiện ra phía xa mờ mờ trong mưa, Câu thơ toàn thanh bằng như trải ra, chạy dài tít tắp về phía chân trời của tưởng tượng.
4. Quang Dũng là một trong những chàng trai hào hoa, thanh lịch của Hà Nội. Tâm hồn nghệ sĩ của Quang Dũng nhạy bén với những nét đẹp của núi rừng biên giới : nét e ấp của các cô gái trong xiêm áo rực rỡ, những đêm “hội đuốc hoa” tưng bừng ; những hoa lau phất phơ dọc triền núi, dọc bến bờ Châu Mộc những chiều sương hành quân như có hồn phảng phất trong gió, như quyến luyến tiễn đưa ; một dáng người đẹp trên chiếc thuyền độc mộc lao nhanh trên dòng nước lũ và nhũng bông hoa đong đưa trên dòng nước không biết trôi dạt về đâu... Quang Dũng nhạy bén với nét đẹp đầy chất tạo hình và chất thơ của sông nước, núi rừng Mộc Châu.
5. Trên cái nền của một thiên nhiên hùng vĩ mang vẻ đẹp hoang dã xa lạ đó, xuất hiện đoàn quân Tây Tiến kiêu dũng, hào hoa, phảng phất đôi nét của người tráng sĩ thời Chiến quốc (Kinh Kha), khách chinh phụ của Thế Lữ hay li khách của Thâm Tâm trong thơ văn lãng mạn. Người chiến sĩ một ra đi không hẹn ngày trở lại, ra đi là phải giành chiến thắng. Họ sẵn sàng hi sinh tuổi xuân của mình cho nền độc lập của Tổ quốc. Tây Tiến nói nhiều đến những nỗi gian khổ, đến cái chết, đến sự hi sinh trong chiến tranh mà không bi luỵ. Người chiến sĩ ngã xuống trong tư thế của người anh hùng chiến trận “áo bào thay chiếu anh về đất”), trong cái âm hưởng oai hùng đượm màu sắc bi tráng của núi rừng miền Tây: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”.
Cái chết luôn rình rập người chiến sĩ Tây Tiến, do mưa ngàn thác lũ, do thú dữ rừng thiêng hoặc do sốt rét rừng. “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc” nói lên cái sự thực về những ngươi lính sống gian khổ, thiếu thốn, bị sốt rét rừng rụng tóc đến trọc cả đầu. Người chiến sĩ Tây Tiến hiện lên trong vẻ đẹp hài hoà giữa ngôn ngữ hiện thực với ngôn ngữ khoa trương phóng đại của bút pháp lãng mạn. Cội ngôn ngữ khoa trương phóng đại đó (dữ oai hùm, mắt trừng gửi mộng qua biên giới) là muốn nói đến một sức mạnh tinh thần hên trong của ngươi chiến sĩ, đến dũng khí của đoàn quân, mặc dầu hình thức bên ngoài có vẻ xanh xao, yếu ớt.
6. Tây Tiến mang cái hào khí lãng mạn của một thời nhưng đến nay đọc vẫn còn xúc động vì những cảm xức chân thành và mãnh liệt, những kỉ niệm đẹp và sâu lắng, những bức tranh thiên nhiên hùng vĩ và thơ mộng, những con người kiêu dũng, khí phách và tài hoa, tất cả hiện lên trong một bút pháp vừa hiện thực vừa rất lãng mạn với nhiều ảnh hưởng của hội hoạ, âm nhạc. Quang Dũng thời đó là một chiến sĩ có tâm hồn nghệ sĩ.